اطلاعات پایه درباره آزادگان و خانواده‌های آنها

1. ویژگی‌های فردی آزادگان

ویژگی‌های فردی آزادگان بر اثر شرکت در جنگ، دوران اسارات و شرایط پس از آزادی، دچار تغییراتی شده که زندگی شخصی و خانوادگی آن‌ها را تحت تاثیر قرار داده است. در اینجا ابتدا برخی از موارد کلی ذکر می‌شود و سپس به تشریح آن‌ها خواهیم پرداخت.

تا سال 1396 براساس مطالعات پژوهشی که انجام شده است میانگین سنی آزادگان ایران 51 سال است و بیشترین تعداد آزادگان در شهر تهران سکونت دارند(حدود 57 درصد)، بیشتر آزادگان دو تا سه سال در اسارت دشمن بوده‌اند و میانگین طول مدت اسارت شان چهار سال و دو ماه است. اکثریت اسیران در زمان اسارت مجروح بوده‌اند و در شرایط نامناسب جسمی بسر می‌بردند. که این وضعیت در دوران پس از آزادی نیز ادامه داشته و در حال حاضر نیز اکثریت قریب به اتفاق آزادگان با مشکلات جسمی یا روحی و یا هر دو  به جا مانده از دوران اسارت روبرو هستند و اکثر آنها از سوی کمیسیون پزشکی بنیاد شهید جانباز 25 درصد اعلام شدند. ( البته درصد جانبازی آزادگان متفاوت است و میانگین آن 34 درصد بوده ولی بیشترین تعداد آزادگان جانباز بیست و پنج درصد هستند). عضو آسیب دیده آزادگان از ناحیه‌های مختلف جسمی است، که بیشترین درصد به ترتیب اولویت از ناحیه؛ کمر و پا، اعصاب و روان، معده و روده، سر و گردن، موج گرفتگی و شیمیایی و... آسیب دیده‌اند. لازم به ذکر است که برخی از آزادگان از چند ناحیه آسیب دیده‌اند. بالاترین تعداد مربوط به ناحیه کمر و پا می‌باشد. شغل آزادگان قبل از اسارت به ترتیب بیشترین تعداد، آزاد(حدود34درصد)، محصل و دانشجو(حدود 29درصد)، نظامی(حدود 21 درصد)، بیکار(حدود 8درصد)، کارمند(حدود6درصد)، بازنشسته(حدود3درصد)، بوده است. لکن بعد از آزادی وضعیت شغلی آنها  تغییراتی تا سال مطالعه یعنی 1396  به ترتیب فراوانی ، کارمند (حدود 52 درصد)، بازنشسته(حدود16درصد)، نظامی(حدود 15)، آزاد(حدود 14)، بیکار(حدود 5/1 درصد) بوده است.

بر اساس مطالعه پژوهشی سل 1396 بین متغیرهای سن، طول مدت اسارت، درصد جانبازی، سالم و مجروح بودن در دوران اسارت و استحکام خانواده همبستگی وجود ندارد. بدین معنی که استحکام خانواده آزادگان تحت تأثیر متغیرهای سن، درصد جانبازی، طول مدت اسارت و سالم یا مجروح بودن در دوران اسارت، نیست.

بر اساس همین پژوهش ، استحکام خانواده در بین آزادگانی که از ناحیه کمر و پا نقص دارند بیشتر و جانبازانی که از تمامی نواحی مذکور نقص دارند، کمتر از سایر گروه‌ها می‌باشد. و می‌توان گفت که بین ناحیه آسیب دیده بدن و استحکام خانواده رابطه معناداری وجود دارد. شاید این موضوع با مشکلات روحی و جسمی آزادگانی که دچار مشکلات اعصاب و روان هستند مرتبط باشد و اثرات منفی مشکلات روحی و روانی نظیر موج گرفتگی، شیمیایی و... بر ثبات خانواده بیشتر از مشکلات جسمی باشد.

استحکام خانواده در بین آزادگان تهرانی بیشتر و آزادگان استان مرکزی کمتر از سایر گروه‌های مورد بررسی در سطح کشور در سال 1396 بوده است. و می‌توان بیان داشت که بین آزادگان (با توجه به محل سکونت) به لحاظ استحکام خانواده تفاوت وجود دارد. استحکام در بین خانواده آزادگان بازنشسته بیشتر و آزادگان نظامی کمتر از سایر گروه‌ها بوده است(طبق شغل فعلی). همچنین میزان تحصیلات در بین اعضای خانواده آزادگان بر استحکام خانواده تاثیر گذار است(با افزایش سطح تحصیلات استحکام بالا می‌رود). ولی نوع اعزام به جبهه، تاثیری ندارد. نکته دیگر اینکه استحکام خانواده در بین آزادگان متأهل در زمان اسارت بیشتر از آزادگان مجرد در زمان اسارت(متأهل کنونی) است.

2. وضعیت خانوادگی

در ادامه به وضعیت کلی خانوادگی آزادگان، اعم از وضعیت تأهل، بُعد خانوار، تحصیلات، و... می پردازیم. اکثرا شرکت کنندگان در جنگ، جوانان سرزمینمان بودند که مجرد بودند و این وضعیت در بین آزادگان نیز مشهود است، بیشترین تعداد اسیران ایرانی پس از آزادی از اسارت ازدواج کرده و تشکیل خانواده دادند(حدود 75 درصد) و تعداد دیگری قبل از اسارت متأهل بوده‌اند (حدود 25 درصد). این بدان معنی است که خانواده آزادگان بدلیل سابقه اسارت سرپرست خانواده دارای شرایط خاصی قرار داشتند، که ممکن است ثبات خانواده را تحت تأثیر قرار دهد. سن همسر آزادگان تا سال 1396 (طبق بیشترین تعداد حدود 67 درصد) بین 41 تا 50 سال می‌باشد. حدود 18 درصد زیر 40 سال و حدود 13 درصد بین 51 تا 60 سال و حدود 2 درصد بیش از 60 سال سن دارند.

3. تحصیلات

بیشترین تعداد آزادگان (5/40درصد)قبل از اسارت دارای تحصیلات مقطع راهنمائی بوده و کمترین تعداد(1/0درصد) دارای مدرک فوق لیسانس بوده‌اند و همچنین مدرک تحصیلی تا سال 1396 بیشترین تعداد آزادگان(3/39درصد) دیپلم و کمترین تعداد(3/1درصد) بیسواد هستند، مقاطعی نظیر کارشناسی ارشد و دکترا و... نیز درصدهایی را به خود اختصاص داده‌اند. و درمورد میزان تحصیلات همسرآزادگان می‌توان گفت: مدرک تحصیلی بیشترین تعداد (3/37درصد) دیپلم و کمترین تعداد(4/0درصد) دارای مدرک دکترا هستند.

4. فرزندان

تعداد فرزندان قبل از اسارت: 7/54 درصد از آزادگان قبل از اسارت یک فرزند، 8/24 درصد از آزادگان قبل از اسارت دو فرزند، 1/13 درصد از آزادگان قبل از اسارت سه فرزند و 3/7 درصد از آزادگان قبل از اسارت بیش از سه فرزند داشته‌اند و بیشترین تعداد آزادگان قبل از اسارت تک فرزند بوده‌اند.

تعداد فرزندان بعد از آزادی تا سال 1396: 2/20 درصد از آزادگان بعد از آزادی یک فرزند، 9/46 درصد از آزادگان بعد از آزادی دو فرزند، 7/24 درصد از آزادگان بعد از آزادی سه فرزند و 2/8 درصد از آزادگان بعد از آزادی بیش از سه فرزند داشته‌اند و بیشترین تعداد آزادگان بعد از آزادی دو فرزند دارند.

سن فرزندان: میانگین سنی فرزند اول آزادگان تا سال مورد مطالعه در سال 1396حدود 23 سال، میانگین سنی فرزند دوم آزادگان 19سال، میانگین سنی فرزند سوم آزادگان حدود 17 سال و میانگین سنی فرزند چهارم آزادگان 16سال است. شایان ذکر است که بیش از 90 درصد آزادگان بعد از رهایی از اسارت صاحب فرزند شده‌اند. بررسی‌ها از جوان بودن فرزندان این گروه از خانواده‌ها حکایت دارد، که توجه به نیازهای فرزندان این قشر از جامعه در ابعاد مختلف را می‌طلبد.

تحصیلات فرزندان تا سال 1396: 6/32 درصد از فرزند اول آزادگان دارای مدرک فوق دیپلم و 3/0 درصد دارای تحصیلات حوزوی هستند، تحصیلات فرزند دوم آزادگان 3/25 درصد دارای مدرک دیپلم و 1/0 درصد دارای تحصیلات حوزوی هستند، تحصیلات فرزند سوم آزادگان 7/8 درصد دارای مدرک دیپلم و 1/0 درصد دارای تحصیلات حوزوی هستند و تحصیلات فرزند چهارم آزادگان 5/1درصد درمقطع راهنمایی مشغول به تحصیل بوده و1/0درصد دارای مدرک دکترا هستند.

شغل فرزندان: بیشترین تعداد از فرزندان اول تا چهارم آزادگان محصل یا دانشجو بوده و کمترین تعداد در فرزندان اول و چهارم شاغل و فرزندان دوم بیکارهستند.

وضعیت تأهل فرزندان: بیشترین تعداد از فرزندان اول تا چهارم آزادگان مجرد بوده و کمترین تعداد متأهل هستند.

5. تحلیل وضعیت کلی خانواده آزادگان

با توجه به آنچه که در خصوص خود آزادگان و اعضای خانواده شان، ذکر شد، می‌توان به نکات مهمی اشاره داشت. این گروه از ایثارگران در سنین نوجوانی و جوانی در جنگ شرکت کرده و بیشتر از نیروهای بسیجی بوده‌اند، تحصیل و شغل خود را رها کرده و برای دفاع از سرزمین خود راهی جبهه‌های جنگ شده‌اند. در دوران اسارت روزهای سختی را سپری کرده‌اند، دوری از وطن و خانواده از یک سوی و شرایط نابسامان اردوگاه‌های عراقی، وضعیت غذا، شکنجه‌ها و... از سویی دیگر، روح و جسم این عزیزان را آزرده است. آثار شکنجه‌ها و مشکلات جسمی آن دوران هنوز پا برجاست. بیشتر آزادگان جانباز هستند و اغلب معتقدند درصد جانبازیشان بیش از آن است که کمیسیون‌های پزشکی تعییین می‌کنند. نزدیک به سه چهارم از آزادگان بعد از رهایی از اسارت و بازگشت به وطن ازدواج کرده و تشکیل خانواده داده‌اند. با وجود مشکلات این بزرگمردان سرزمینمان دست از تلاش برنداشته‌اند، بسیاری از آزادگان بعد از رهایی از اسارت و حتی دوران اسارت به کسب علم و دانش پرداخته و ادامه تحصیل داده‌اند و در سازمان‌ها و نهادهای مختلف مشغول به فعالیت شده‌اند. برخی از این عزیزان نیز معتقدند با توجه به شرایط روحی و جسمی اشان شغلِ مناسبی ندارند.

همسران آزادگان نیز اکثریت دارای تحصیلات در سطح دیپلم بوده و سن اشان ما بین 40 تا 50 است.

با توجه به میانگین سنی اولین فرزند آزادگان(23 سال) می‌توان گفت که فرزندان این گروه از ایثارگران جوان هستند که این موضوع توجه مضاعفی از سوی والدین و مسئولان را می‌طلبد. اکثریت دانشجو و محصل و مجرد هستند. یکی از بزرگترین دغدغه‌های والدینشان نیز اشتغال و ازدواج فرزندان اشان است. با عنایت به آزاده بودن سرپرست خانواده و مسایل و مشکلات این گروه از ایثارگران، مسئولیت همسر در اداره‌ی امور خانواده و فرزندان سنگین تر است.

نیز نگاه کنید به

• جنگ، اسارت، خانواده
• خانواده

کتابشناسی

تهیه و تنظیم: حسن بهشتی‌پور