گذشت در دوران اسارت

از مفاهیم برجسته اخلاقی در خاطرات و روایات اسیرانی جنگ ایران و عراق، به ویژه در بیان سید علی اکبر ابوترابی (سید آزادگان)، موضوع گذشت و ایثار در شرایط سخت اسارت است. این مفهوم در سخنرانیهای ایشان در اردوگاه موصل عراق به عنوان عاملی برای حفظ کرامت، وحدت و مقاومت در برابر فشارهای دشمن مورد تأکید قرار گرفته است.

مبانی فکری و دینی

مرحوم ابوترابی با استناد به آیات قرآن و روایات اسلامی، به‌ویژه سخنان حضرت امام علی(ع)، بر اهمیت گذشت در برابر اشتباهات و تندخویی‌های همرزمان تأکید می‌کرد. وی در بیانات خود به آیه «اِدفَع بِالَّتی هِیَ أَحسَنُ» (سوره فصلت، آیه ۳۴) استناد می‌جست که فرمان می‌دهد با رفتار نیکو به بدی‌ها پاسخ داده شود. همچنین، با اشاره به وصیت امام علی(ع) به فرزندش – «اگر برادرت پیوند دوستی را گسست، تو پیوند را حفظ کن» – الگویی عملی برای تحمل و مدارا در محیط پرتنش اسارت ارائه می‌داد.

کارکردهای گذشت در دوران اسارت

۱. تقویت وحدت و اخوت:

در فضای محدود و پراضطراب اسارتگاه، گذشت از خطاهای دیگران مانع از تفرقه و تخریب روحیه جمعی می‌شد. حاج آقا ابوترابی این انسان بزرگوار معتقد بود که پایبندی به اخلاق اسلامی، حتی در سخت‌ترین شرایط، اسیران را به جامعه‌ای نمونه تبدیل کرده بود، چنانکه نمایندگان صلیب سرخ از همزیستی مسالمت‌آمیز آنان شگفت‌زده می‌شدند.

۲. کاهش فشارهای روانی:

به باور ابوترابی، بسیاری از رفتارهای تند اسیران ناشی از فشارهای روحی دوران اسارت بود. پاسخ دادن به این رفتارها با ملایمت و درک، نه تنها از تشدید تنش‌ها جلوگیری می‌کرد، بلکه به آرامش روانی فرد مقابل نیز کمک می‌نمود.

۳. حفظ کرامت انسانی و اسلامی:

گذشت به عنوان یک «تقوای عملی»، اسیران را در مسیر بندگی قرار می‌داد و باعث می‌شد تا آنان عزت نفس خود را در برابر تحقیرهای دشمن حفظ کنند.

۴. تبدیل اسارت به عرصه تربیت اخلاقی:

ابوترابی اسارت را فرصتی برای تمرین صبر، ایثار و گذشت می‌دانست و بر این باور بود که پیروی از آموزه‌های اهل‌بیت(ع) می‌تواند حتی در زندان، جامعه‌ای آرمانی پدید آورد.

چالش‌های گذشت در دوران اسارت

اگرچه فرهنگ گذشت در بین بسیاری از اسیران نهادینه شده بود، اما عمل به این ارزش در شرایط سخت اسارت با چالش‌هایی همراه بود. برخی اسیران در شرایط فشار شدید روانی، عمل به گذشت را دشوار می‌یافتند. همچنین، در مواردی تنش بین ضرورت حفظ انضباط جمعی و گذشت از خطاهای فردی، موجب بحث و گفتگو میان اسیران می‌شد

نمونه‌های عینی

در خاطرات اسیران آمده است که ابوترابی در مواجهه با بی‌احتیاطی‌ها یا تندی‌های برخی هم‌بندی‌ها، با سکوت و متانت برخورد می‌کرد و دیگران را به تحمل و چشم‌پوشی از خطای دیگران دعوت می‌نمود. به‌طوری‌که این رفتارها به تدریج به فرهنگ غالب در مناسبات بین اسیران تبدیل شد و روابط آنان را بر پایه اخوت اسلامی استوار کرد.

سخن پایانی

سید آزادگان مرحوم علی‌اکبر ابوترابی با تبیین جایگاه گذشت در اسارت، نشان داد که پیروی از ارزشهای دینی نه تنها به مقاومت فردی و جمعی می‌انجامد، بلکه اسارت را به محکی برای تعالی اخلاقی اسیران تبدیل می‌کند. از همین رو، «گذشت در دوران اسارت» به عنوان میراثی اخلاقی از سوی آزادگان جنگ تحمیلی به نسل‌های بعدی انتقال یافته است.

نیز نگاه کنید به

• منشور پاکی و خدمتگزاری