آب: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
'''وضعیت آب در اردوگاه‌های اسیران ایرانی در عراق''' | |||
آب ماده‌ای مرکب ساخته‌شده از دو عنصر اکسیژن و هیدروژن است. ویژگی بی‌بویی، بی‌رنگی، و بی‌طعمی آب، آن را از دیگر مایعات متفاوت می‌سازد. بهترین تعریفی که می‌توان از آب عرضه داشت اینكه «آب مایه حیات است.» | |||
انسان از گذشته‌های دور و از بدو حیات، با آب رابطه مستحکمی داشته است. وجود هرگونه حیات، متکی به آب است. آب تقریباً هفتاد درصد وزن بدن انسان را تشکیل می‌دهد و در بیشتر فرایندهای متابولیسمی بدن، نقش حیاتی ایفا می‌کند. میزان نیاز بدن انسان به آب سالم، متفاوت است. این میزان، به معیارهایی ازقبیل سن، سطح فعالیت، و محیط بستگی دارد؛ همچنین انسان پیوسته و در طول زندگی برای شست‌وشوی بدن، لباس‌ها، ظروف و غیره به عنصر آب نیازمند است. انسان تا با کمبود و یا نبود چیزی مواجه نشود، قدر آن را نمی‌داند. | |||
اسیران ایرانی، در دوران اسارت به‌خصوص ساعات اولیه آن، کم‌وبیش با مشکل کم‌آبی یا بی‌آبی مواجه بودند؛ بعثی‌های عراقی از شیوه‌های مختلفی برای آزار اسیران استفاده می‌کردند كه یكی از آنها قطع آب بود. بودند اسیرانی که در اثر بی‌آبی، تشنگی یا نوشیدن آب‌های آلوده دچار بیماری‌های مختلف شدند یا حتی جان خود را از دست داده و شهید شدند. | |||
== کمبود آب == | == کمبود آب == | ||
خاجی<ref name=":0">خاجی، علی (1391). اردوگاه‌های اسیران، چ دوم. تهران: پیام آزادگان.</ref> (1391) کمبود یا نبود آب آشامیدنی در اردوگاه‌ها را امری همیشگی و عادی، به‌خصوص در دوران انتقال اسیران از خط مقدم جبهه تا اردوگاه‌ها و درون قرنطینه‌ها می‌داند. | |||
به گفته زاغیان<ref>زاغیان، اصغر (1389). دوازدهمین اردوگاه. تهران: پیام آزادگان.</ref> (1389)، اولین مشکلی که اسیران در زندان الرشید با آن مواجه بودند، کمبود آب بود: تانکر مکعب‌شکلی کنار درِ ورودی آسایشگاه وجود داشت که در طول روز، اسیران برای نیاز خود از آب آن استفاده می‌کردند. اما آب آن تانکر جواب‌گوی نیاز اسرا نبود طوری‌که به‌كرّات با کمبود آب مواجه بودیم و چون آب دستشویی‌ها هم مرتب قطع می‌شد، اسیران به‌ناچار از آب این تانکر استفاده می‌کردند؛ برای شست‌وشوی ظرف‌ها و لباس‌ها نیز از آب همین تانكر استفاده می‌شد. | |||
به | |||
== قطع همیشگی آب == | == قطع همیشگی آب == | ||
| خط ۲۵: | خط ۲۴: | ||
در زمان داخل‌باش، اکثر ارشدها، که مسئولان اصلی داخل آسایشگاه‌ها بودند، بهعلّت کمبود آب مصرفی و سهمیه‌بندی آن به اسیران اجازه نمی‌دادند که در زمان استفاده از توالت‌های ایستاده (سرپایی) از آب استفاده کنند؛ همچنین در دستشویی، توالت و حمام‌ها نیز یا همواره آب قطع می‌شد و اگر بود، فشارش کم بود. | در زمان داخل‌باش، اکثر ارشدها، که مسئولان اصلی داخل آسایشگاه‌ها بودند، بهعلّت کمبود آب مصرفی و سهمیه‌بندی آن به اسیران اجازه نمی‌دادند که در زمان استفاده از توالت‌های ایستاده (سرپایی) از آب استفاده کنند؛ همچنین در دستشویی، توالت و حمام‌ها نیز یا همواره آب قطع می‌شد و اگر بود، فشارش کم بود. | ||
بهعلّت کمبود یا قطع مکرر آب، بدن اسیران در بیشتر مواقع ناپاک بود. به | بهعلّت کمبود یا قطع مکرر آب، بدن اسیران در بیشتر مواقع ناپاک بود. به گفته سالمی‌نژاد<ref name=":3">سالمی‌نژاد، عبدالرضا (1389). دانستنی‌های آزادگان، چ دوم. تهران: پیام آزادگان</ref> (1389: 65) «تقریباً قطع همیشگی آب، مانع اجرای مسائل شرعی می‌شد... افراد تا روزها، با بدنی ناپاک به انجام فرایض دینی خود مشغول بودند. در بعضی از موارد، اسرا با خیس کردن یک تکه ابر، اقدام به غسل می‌كردند.» | ||
== كمبود | == كمبود شیرهای آب == | ||
مشكل مضاعف | مشكل مضاعف اسیران برای شست‌وشوی ظرف‌ها و لباس‌ها كمبود تعداد شیر آب بود. نوبرانی<ref name=":2" /> (همان: 107) بیان می‌کند: «بعضی روزها آب قطع می‌شد و لباس‌ها با کف روی دستمان می‌ماند... بهعلّت کمبود آب و سخت و وقت‌گیر بودن شست‌وشوی ظرف‌ها از یغلاوی‌ها استفاده نمی‌کردیم و هر ده نفر دور یک ظرف غذا می‌نشستیم و غذا می‌خوردیم.» | ||
== وضعیت بهداشت آب، | == وضعیت بهداشت آب، آلودگی آب‌ها == | ||
سلامتی انسان‌ها ارتباط مستقیم با آب سالم و بهداشتی دارد. نبود آب سالم در اردوگاه‌ها باعث بروز بیماری و آلودگی محیط می‌شد: «در شهر العماره، ما را درون سوله‌هایی تنگ جا دادند. عراقی‌ها | سلامتی انسان‌ها ارتباط مستقیم با آب سالم و بهداشتی دارد. نبود آب سالم در اردوگاه‌ها باعث بروز بیماری و آلودگی محیط می‌شد: «در شهر العماره، ما را درون سوله‌هایی تنگ جا دادند. عراقی‌ها لوله تانکر آب را در سوله آوردند و روی زمین گذاشتند، شیر آن را باز کردند که اسیران تشنه از آن آب بیاشامند. در آن آب، خون جنازه دوستان شهیدمان دیده می‌شد. همچنین ادرار بچه‌ها و سیمان و خاک هم با آب قاطی شده بود.» (رحمانیان، 1390)<ref name=":4">رحمانیان، عبدالمجید (1390). تنفس ممنوع، چ دوم، تهران: پیام آزادگان.</ref> | ||
عطایی<ref name=":1" /> (همان: 122-121) چنین گفته است: «اردوگاه‌های واقع در رمادی، که در معرض توفان‌های شن و خاک سیاه قرار داشت، به‌طور دایم با کمبود آب مواجه بودند و آب مصرفی هم آلوده و غیربهداشتی و دارای درصد بالایی از مواد معدنی بود... این دو امر، باعث بروز بیماری‌های پوستی، التهاب و عفونت کلیه و مثانه و رسوب سنگی در آنها شده بود.» رحمانیان<ref name=":4" /> (همان: 65) در مورد اردوگاه موصل 4، چنین بیان کرده است: «آب لوله‌ها زنگ‌زده بود. بچه‌ها با خوردن آن آب زرد و زنگ‌زده تا یک ماه به اسهال مبتلا شدند.» | عطایی<ref name=":1" /> (همان: 122-121) چنین گفته است: «اردوگاه‌های واقع در رمادی، که در معرض توفان‌های شن و خاک سیاه قرار داشت، به‌طور دایم با کمبود آب مواجه بودند و آب مصرفی هم آلوده و غیربهداشتی و دارای درصد بالایی از مواد معدنی بود... این دو امر، باعث بروز بیماری‌های پوستی، التهاب و عفونت کلیه و مثانه و رسوب سنگی در آنها شده بود.» رحمانیان<ref name=":4" /> (همان: 65) در مورد اردوگاه موصل 4، چنین بیان کرده است: «آب لوله‌ها زنگ‌زده بود. بچه‌ها با خوردن آن آب زرد و زنگ‌زده تا یک ماه به اسهال مبتلا شدند.» | ||
سالمی‌نژاد<ref name=":3" /> (همان) بیان می‌کند که آب‌ها آهک داشتند و چون آب آهک‌دار، صابون و کف را به‌خوبی پاک نمی‌کند، اسیران پودر | سالمی‌نژاد<ref name=":3" /> (همان) بیان می‌کند که آب‌ها آهک داشتند و چون آب آهک‌دار، صابون و کف را به‌خوبی پاک نمی‌کند، اسیران پودر شوینده را در آب می‌ریختند و از آن به‌جای صابون استفاده می‌کردند و چون آب کافی برای شست‌وشو وجود نداشت، صابون و پودر رختشویی به‌خوبی از روی سطوح بدن پاک نمی‌شد و همین امر، به‌مرور زمان عوارضی را برای بدن به همراه داشت و سبب بروز بیماری‌هایی می‌شد. | ||
به‌علت | به‌علت آلودگی آب، بیماری‌های پوستی نیز به شکل‌های عجیب و ناشناخته‌ای ازجمله قارچ‌های پوستی، دمل‌های چرکی بزرگ و... در میان اسیران شایع بود. پزشکان متخصص صلیب سرخ، با تأكید بر آلودگی آب مصرفی، چند نوع از این بیماری‌ها را ناشناخته معرفی کردند؛ همچنین بیماری‌های انگلی، اسهال و تهوع ناشی از آب آلوده نیز در میان اسیران، به‌وفور شایع بود. (عطایی، همان)<ref name=":1" /> | ||
گاه استفاده از | گاه استفاده از وسایل دیگری غیر از لیوان سبب بروز بیماری در اسیران می‌شد: «در روزهای آغازین اسارت پوتین ظرف آب ما بود. آنهایی که می‌توانستند به مجروحان کمک کنند، با پوتین آب می‌آوردند. همین‌ها گاهی لباس خود را خیس می‌کردند و بقیه با مکیدن آن، کمی از عطش خود را برطرف می‌کردند.» (رحمانیان، همان: 17)<ref name=":4" /> | ||
== شیوه‌های خنک کردن آب گرم == | == شیوه‌های خنک کردن آب گرم == | ||
آب آشامیدنی گرم بود و اسیران برای خنک کردن آن به‌خصوص در فصل تابستان، از شیوه‌های مختلفی استفاده می‌کردند. یکی از این شیوه‌ها استفاده از حُبّانه بود. عراقی‌ها در هر آسایشگاه، به‌طور جداگانه، ظرف سفالینی به نام حُبّانه برای | آب آشامیدنی گرم بود و اسیران برای خنک کردن آن به‌خصوص در فصل تابستان، از شیوه‌های مختلفی استفاده می‌کردند. یکی از این شیوه‌ها استفاده از حُبّانه بود. عراقی‌ها در هر آسایشگاه، به‌طور جداگانه، ظرف سفالینی به نام حُبّانه برای نگه‌داری و خنک كردن آب آشامیدنی در اختیار اسیران قرار داده بودند. این ظرف به شکل مخروطی وارونه بود که روی چهارپایه یا سه‌پایه‌ای که به همین منظور ساخته شده بود، قرار می‌گرفت. حُبّانه‌ها ازنظر مقدار گنجایش آب متفاوت بودند و انواع بزرگ، کوچک و متوسط داشتند. تعداد حُبّانه‌ها در هر آسایشگاه محدود بود و جواب‌گوی نیاز اسیران نبود. البته باید توجه داشت که، در اردوگاه‌های صلیب سرخ‌ندیده یا مفقودالاثرها، از حُبّانه خبری نبود. خاجی<ref name=":0" /> (همان) گفته است که در آسایشگاه‌هایی که سطل آب یا حُبّانه وجود نداشت، اسیران آب موردنیاز خود در طول شب را، با یک لیوان به آسایشگاه می‌بردند. | ||
اسیران با نایلون و پارچه، مشک‌های کوچکی درست | اسیران با نایلون و پارچه، مشک‌های کوچکی درست می‌کردند و آن مشک‌ها را جلوی پنجره آویزان می‌کردند تا آب داخل آن خنک شود. از ظرف‌های فلزی نیز برای خنک کردن آب استفاده می‌شد؛ دور این ظرف‌ها، پارچه یا گونی می‌پیچیدند و آن را از آب پر و کنار پنجره، در معرض باد آویزان می‌کردند تا آب درون ظرف، کم‌کم بر اثر تبخیر حاصله خنک شود. | ||
اسیران حلب‌های چهار کیلویی روغن نباتی را جمع‌آوری | اسیران حلب‌های چهار کیلویی روغن نباتی را جمع‌آوری می‌کردند و پس از شست‌وشوی آنها، با سیم‌خاردار برای آن دسته‌ای درست می‌کردند تا بتوانند به‌راحتی آن را به دیوار یا ستون‌های ایوان آسایشگاه آویزان کنند و در مرحله بعد، تکه‌هایی از پتو یا لباس‌های کهنه را محکم به دور آن می‌دوختند. با توجه به کثرت اسیران و کمبود حلب، امکان ساخت آن برای تک‌تک نفرات به‌طور جداگانه وجود نداشت. یک نفر از اعضا به‌عنوان ساقی انتخاب می‌شد تا کارهای مربوط به آب‌سردکن، ازجمله پر کردن و مرطوب نگه داشتن پتو یا پارچه دور آن را به‌عهده بگیرد. | ||
== استفاده از آب باران == | == استفاده از آب باران == | ||
در موارد متعددی، اسرا از آب باران برای آشامیدن و... استفاده می‌کردند؛ در زمان بارش باران، سطل‌ها را در | در موارد متعددی، اسرا از آب باران برای آشامیدن و... استفاده می‌کردند؛ در زمان بارش باران، سطل‌ها را در محوطه روباز قرار می‌دادند و پس از جمع شدن آب، از آن استفاده می‌کردند: «یک‌بار که آب برای چند روز قطع شد، حسابی سردرگم شده بودیم... اسرای غریب و تشنه، نگاهشان به آسمان بود... باران خوبی بارید. همه بچه‌ها به جنب‌وجوش افتادند و ظرف‌های آب را پر کردند.» (رحمانیان، همان: 29-28)<ref name=":4" /> | ||
== نبود آب لوله‌کشی == | == نبود آب لوله‌کشی == | ||
در خاطرات | در خاطرات اسیران حاضر در اردوگاه‌های مختلف به‌كرّات از نبود آب لوله‌كشی سخن به میان آمده است. بیشتر اردوگاه‌ها، آب لوله‌كشی نداشت و آب با تانكر به اردوگاه آورده می‌شد. به گفته خاجی<ref name=":0" /> (همان)، در اردوگاه رمادی بهعلّت هموار بودن منطقه و نبود دسترسی به شبکه آب شهری، جهت ایجاد فشار لازم برای جریان یافتن آب درون لوله‌ها، از تعدادی منبع استفاده می‌شد که روی ساختمان تعبیه شده بود. به این‌صورت که آب را با تانکر به اردوگاه می‌آوردند و به درون این منابع پمپ می‌کردند و سپس مورد استفاده اسیران قرار می‌گرفت. به‌همین‌علت، آب ذخیره‌شده در منبع، در معرض جریان هوا قرار می‌گرفت؛ لذا در تابستان‌ها بسیار گرم و در زمستان‌ها بسیار سرد بود... برای استحمام نیز، اسرا آب را به داخل حمام می‌بردند و با آن خود را می‌شستند. | ||
== | == جیره آب در اسارت == | ||
خاجی<ref name=":0" /> (همان) گفته است که در ابتدای ورود اسرای ایرانی به اردوگاه شماره 17 تکریت، آنها را در سه سوله اسکان دادند. این سوله‌ها فاقد امکانات بهداشتی بودند. اما آب لوله‌کشی داشتند. استفاده از آب به‌صورت جیره‌بندی بود؛ به‌گونه‌ای‌که در کل ساعات شبانه‌روز، اسرا بیشتر از چند ساعت | خاجی<ref name=":0" /> (همان) گفته است که در ابتدای ورود اسرای ایرانی به اردوگاه شماره 17 تکریت، آنها را در سه سوله اسکان دادند. این سوله‌ها فاقد امکانات بهداشتی بودند. اما آب لوله‌کشی داشتند. استفاده از آب به‌صورت جیره‌بندی بود؛ به‌گونه‌ای‌که در کل ساعات شبانه‌روز، اسرا بیشتر از چند ساعت اجازه استفاده از آن را نداشتند: «در مدت 10 روز اول ورود اسرای ایرانی به اردوگاه شماره 6 (رمادی 1)، این افراد در آسایشگاه محبوس شدند. سربازان عراقی تعدادی (4، 5 عدد) حلب روغن 7 کیلویی را پر از آب می‌کردند و برای استفاده اسرا در پشت پنجره آسایشگاه قرار می‌دادند.» رحمانیان (همان: 21) در مورد زندان الرّشید در بغداد، گفته است: «در گرمای شدید تابستان، در هر شبانه‌روز، به هر نفر دو لیوان آب می‌رسید.» کرمی<ref>کرمی، حسین (1389). اردوگاه سوم. تهران: پیام آزادگان.</ref> (1389) گفته است که به ما در زمان داخل‌باش، دو سطل 45 لیتری آب به‌عنوان سهمیه می‌دادند که مسئول آب، در دقایق پایانی بیرون‌باش به آسایشگاه می‌آورد. این مقدار آب برای آشامیدن، وضو و سرویس بهداشتی 60 نفر به مدت 15 ساعت بود. سال‌های ابتدایی اسارت یک سطل بیشتر در اختیار نبود؛ به‌ناچار در ماه‌های گرم سال، از سطل ادرار نیز در ساعات اولیه شب استفاده و بعد از خالی شدن در توالت قرار داده می‌شد. | ||
== قطع آب، ابزار شکنجه و فشار دشمن == | == قطع آب، ابزار شکنجه و فشار دشمن == | ||
عراقی‌های بعثی برای آزار و اذیت اسیران مکرراً آب اردوگاه را قطع می‌کردند و اجازه خروج از آسایشگاه‌ها را به آنها نمی‌دادند. همچنین، برخی از اسیران ایرانی از همان لحظه آغازین اسارت یا در زندان‌های عراق بر اثر تشنگی مفرط و بی‌آبی جان خود را از دست داده و به شهادت رسیدند. | |||
نیز نگاه كنید به [[شست‌وشو و حمام]] | |||
== | == پاورقی == | ||
<references /> | <references /> | ||
== کتابشناسی == | |||
* خاجی، علی (1391). ''اردوگاه‌های اسیران''، چ دوم. تهران: پیام آزادگان. | |||
* رحمانیان، عبدالمجید (1390). ''تنفس ممنوع''، چ دوم، تهران: پیام آزادگان. | |||
* زاغیان، اصغر (1389). ''دوازدهمین اردوگاه.'' تهران: پیام آزادگان. | |||
* سالمی‌نژاد، عبدالرضا (1389). ''دانستنی‌های آزادگان،'' چ دوم. تهران: پیام آزادگان. | |||
* عطایی، سیامک (1389). ''سفر به شهر آزادی''. تهران: پیام آزادگان. | |||
* کرمی، حسین (1389). ''اردوگاه سوم''. تهران: پیام آزادگان. | |||
* نوبرانی، امیر (1391). ''رنج و گنج''. تهران: پیام آزادگان. | |||
'''سهیلا علی‌ین''' | '''سهیلا علی‌ین''' | ||
نسخهٔ ۳ ژوئن ۲۰۲۲، ساعت ۱۶:۱۲
وضعیت آب در اردوگاه‌های اسیران ایرانی در عراق
آب ماده‌ای مرکب ساخته‌شده از دو عنصر اکسیژن و هیدروژن است. ویژگی بی‌بویی، بی‌رنگی، و بی‌طعمی آب، آن را از دیگر مایعات متفاوت می‌سازد. بهترین تعریفی که می‌توان از آب عرضه داشت اینكه «آب مایه حیات است.»
انسان از گذشته‌های دور و از بدو حیات، با آب رابطه مستحکمی داشته است. وجود هرگونه حیات، متکی به آب است. آب تقریباً هفتاد درصد وزن بدن انسان را تشکیل می‌دهد و در بیشتر فرایندهای متابولیسمی بدن، نقش حیاتی ایفا می‌کند. میزان نیاز بدن انسان به آب سالم، متفاوت است. این میزان، به معیارهایی ازقبیل سن، سطح فعالیت، و محیط بستگی دارد؛ همچنین انسان پیوسته و در طول زندگی برای شست‌وشوی بدن، لباس‌ها، ظروف و غیره به عنصر آب نیازمند است. انسان تا با کمبود و یا نبود چیزی مواجه نشود، قدر آن را نمی‌داند.
اسیران ایرانی، در دوران اسارت به‌خصوص ساعات اولیه آن، کم‌وبیش با مشکل کم‌آبی یا بی‌آبی مواجه بودند؛ بعثی‌های عراقی از شیوه‌های مختلفی برای آزار اسیران استفاده می‌کردند كه یكی از آنها قطع آب بود. بودند اسیرانی که در اثر بی‌آبی، تشنگی یا نوشیدن آب‌های آلوده دچار بیماری‌های مختلف شدند یا حتی جان خود را از دست داده و شهید شدند.
کمبود آب
خاجی[۱] (1391) کمبود یا نبود آب آشامیدنی در اردوگاه‌ها را امری همیشگی و عادی، به‌خصوص در دوران انتقال اسیران از خط مقدم جبهه تا اردوگاه‌ها و درون قرنطینه‌ها می‌داند.
به گفته زاغیان[۲] (1389)، اولین مشکلی که اسیران در زندان الرشید با آن مواجه بودند، کمبود آب بود: تانکر مکعب‌شکلی کنار درِ ورودی آسایشگاه وجود داشت که در طول روز، اسیران برای نیاز خود از آب آن استفاده می‌کردند. اما آب آن تانکر جواب‌گوی نیاز اسرا نبود طوری‌که به‌كرّات با کمبود آب مواجه بودیم و چون آب دستشویی‌ها هم مرتب قطع می‌شد، اسیران به‌ناچار از آب این تانکر استفاده می‌کردند؛ برای شست‌وشوی ظرف‌ها و لباس‌ها نیز از آب همین تانكر استفاده می‌شد.
قطع همیشگی آب
کویری بودن نواحی میانه و جنوب عراق، همچنین گرمای بسیار شدید آن، همواره این کشور را با مشکل کمبود آب مواجه كرده است. این مسئله در مقیاس وسیع‌تری سلامت اسرا را به خطر می‌انداخت. اسیران تقریباً با مشکل همیشگی قطع آب مواجه بودند.
عطایی[۳](1389: 137) در مورد اردوگاه موصل 2 چنین بیان كرده است: «آب دستشویی به‌طور دایم قطع بود؛ سطل‌های آب را در کنار توالت‌ها قرار داده بودند و کسانی داوطلبانه مأمور پر کردن دایم این سطل‌ها از آب منبع شده بودند.» نوبرانی[۴] (1391: 105) در مورد قاطع 2 در اردوگاه رمادی (کمپ 9) بیان کرده است: «قطع شدن آب و فشار آن، گاهی‌اوقات اعصاب همه را به هم می‌ریخت.»
در زمان داخل‌باش، اکثر ارشدها، که مسئولان اصلی داخل آسایشگاه‌ها بودند، بهعلّت کمبود آب مصرفی و سهمیه‌بندی آن به اسیران اجازه نمی‌دادند که در زمان استفاده از توالت‌های ایستاده (سرپایی) از آب استفاده کنند؛ همچنین در دستشویی، توالت و حمام‌ها نیز یا همواره آب قطع می‌شد و اگر بود، فشارش کم بود.
بهعلّت کمبود یا قطع مکرر آب، بدن اسیران در بیشتر مواقع ناپاک بود. به گفته سالمی‌نژاد[۵] (1389: 65) «تقریباً قطع همیشگی آب، مانع اجرای مسائل شرعی می‌شد... افراد تا روزها، با بدنی ناپاک به انجام فرایض دینی خود مشغول بودند. در بعضی از موارد، اسرا با خیس کردن یک تکه ابر، اقدام به غسل می‌كردند.»
كمبود شیرهای آب
مشكل مضاعف اسیران برای شست‌وشوی ظرف‌ها و لباس‌ها كمبود تعداد شیر آب بود. نوبرانی[۴] (همان: 107) بیان می‌کند: «بعضی روزها آب قطع می‌شد و لباس‌ها با کف روی دستمان می‌ماند... بهعلّت کمبود آب و سخت و وقت‌گیر بودن شست‌وشوی ظرف‌ها از یغلاوی‌ها استفاده نمی‌کردیم و هر ده نفر دور یک ظرف غذا می‌نشستیم و غذا می‌خوردیم.»
وضعیت بهداشت آب، آلودگی آب‌ها
سلامتی انسان‌ها ارتباط مستقیم با آب سالم و بهداشتی دارد. نبود آب سالم در اردوگاه‌ها باعث بروز بیماری و آلودگی محیط می‌شد: «در شهر العماره، ما را درون سوله‌هایی تنگ جا دادند. عراقی‌ها لوله تانکر آب را در سوله آوردند و روی زمین گذاشتند، شیر آن را باز کردند که اسیران تشنه از آن آب بیاشامند. در آن آب، خون جنازه دوستان شهیدمان دیده می‌شد. همچنین ادرار بچه‌ها و سیمان و خاک هم با آب قاطی شده بود.» (رحمانیان، 1390)[۶]
عطایی[۳] (همان: 122-121) چنین گفته است: «اردوگاه‌های واقع در رمادی، که در معرض توفان‌های شن و خاک سیاه قرار داشت، به‌طور دایم با کمبود آب مواجه بودند و آب مصرفی هم آلوده و غیربهداشتی و دارای درصد بالایی از مواد معدنی بود... این دو امر، باعث بروز بیماری‌های پوستی، التهاب و عفونت کلیه و مثانه و رسوب سنگی در آنها شده بود.» رحمانیان[۶] (همان: 65) در مورد اردوگاه موصل 4، چنین بیان کرده است: «آب لوله‌ها زنگ‌زده بود. بچه‌ها با خوردن آن آب زرد و زنگ‌زده تا یک ماه به اسهال مبتلا شدند.»
سالمی‌نژاد[۵] (همان) بیان می‌کند که آب‌ها آهک داشتند و چون آب آهک‌دار، صابون و کف را به‌خوبی پاک نمی‌کند، اسیران پودر شوینده را در آب می‌ریختند و از آن به‌جای صابون استفاده می‌کردند و چون آب کافی برای شست‌وشو وجود نداشت، صابون و پودر رختشویی به‌خوبی از روی سطوح بدن پاک نمی‌شد و همین امر، به‌مرور زمان عوارضی را برای بدن به همراه داشت و سبب بروز بیماری‌هایی می‌شد.
به‌علت آلودگی آب، بیماری‌های پوستی نیز به شکل‌های عجیب و ناشناخته‌ای ازجمله قارچ‌های پوستی، دمل‌های چرکی بزرگ و... در میان اسیران شایع بود. پزشکان متخصص صلیب سرخ، با تأكید بر آلودگی آب مصرفی، چند نوع از این بیماری‌ها را ناشناخته معرفی کردند؛ همچنین بیماری‌های انگلی، اسهال و تهوع ناشی از آب آلوده نیز در میان اسیران، به‌وفور شایع بود. (عطایی، همان)[۳]
گاه استفاده از وسایل دیگری غیر از لیوان سبب بروز بیماری در اسیران می‌شد: «در روزهای آغازین اسارت پوتین ظرف آب ما بود. آنهایی که می‌توانستند به مجروحان کمک کنند، با پوتین آب می‌آوردند. همین‌ها گاهی لباس خود را خیس می‌کردند و بقیه با مکیدن آن، کمی از عطش خود را برطرف می‌کردند.» (رحمانیان، همان: 17)[۶]
شیوه‌های خنک کردن آب گرم
آب آشامیدنی گرم بود و اسیران برای خنک کردن آن به‌خصوص در فصل تابستان، از شیوه‌های مختلفی استفاده می‌کردند. یکی از این شیوه‌ها استفاده از حُبّانه بود. عراقی‌ها در هر آسایشگاه، به‌طور جداگانه، ظرف سفالینی به نام حُبّانه برای نگه‌داری و خنک كردن آب آشامیدنی در اختیار اسیران قرار داده بودند. این ظرف به شکل مخروطی وارونه بود که روی چهارپایه یا سه‌پایه‌ای که به همین منظور ساخته شده بود، قرار می‌گرفت. حُبّانه‌ها ازنظر مقدار گنجایش آب متفاوت بودند و انواع بزرگ، کوچک و متوسط داشتند. تعداد حُبّانه‌ها در هر آسایشگاه محدود بود و جواب‌گوی نیاز اسیران نبود. البته باید توجه داشت که، در اردوگاه‌های صلیب سرخ‌ندیده یا مفقودالاثرها، از حُبّانه خبری نبود. خاجی[۱] (همان) گفته است که در آسایشگاه‌هایی که سطل آب یا حُبّانه وجود نداشت، اسیران آب موردنیاز خود در طول شب را، با یک لیوان به آسایشگاه می‌بردند.
اسیران با نایلون و پارچه، مشک‌های کوچکی درست می‌کردند و آن مشک‌ها را جلوی پنجره آویزان می‌کردند تا آب داخل آن خنک شود. از ظرف‌های فلزی نیز برای خنک کردن آب استفاده می‌شد؛ دور این ظرف‌ها، پارچه یا گونی می‌پیچیدند و آن را از آب پر و کنار پنجره، در معرض باد آویزان می‌کردند تا آب درون ظرف، کم‌کم بر اثر تبخیر حاصله خنک شود.
اسیران حلب‌های چهار کیلویی روغن نباتی را جمع‌آوری می‌کردند و پس از شست‌وشوی آنها، با سیم‌خاردار برای آن دسته‌ای درست می‌کردند تا بتوانند به‌راحتی آن را به دیوار یا ستون‌های ایوان آسایشگاه آویزان کنند و در مرحله بعد، تکه‌هایی از پتو یا لباس‌های کهنه را محکم به دور آن می‌دوختند. با توجه به کثرت اسیران و کمبود حلب، امکان ساخت آن برای تک‌تک نفرات به‌طور جداگانه وجود نداشت. یک نفر از اعضا به‌عنوان ساقی انتخاب می‌شد تا کارهای مربوط به آب‌سردکن، ازجمله پر کردن و مرطوب نگه داشتن پتو یا پارچه دور آن را به‌عهده بگیرد.
استفاده از آب باران
در موارد متعددی، اسرا از آب باران برای آشامیدن و... استفاده می‌کردند؛ در زمان بارش باران، سطل‌ها را در محوطه روباز قرار می‌دادند و پس از جمع شدن آب، از آن استفاده می‌کردند: «یک‌بار که آب برای چند روز قطع شد، حسابی سردرگم شده بودیم... اسرای غریب و تشنه، نگاهشان به آسمان بود... باران خوبی بارید. همه بچه‌ها به جنب‌وجوش افتادند و ظرف‌های آب را پر کردند.» (رحمانیان، همان: 29-28)[۶]
نبود آب لوله‌کشی
در خاطرات اسیران حاضر در اردوگاه‌های مختلف به‌كرّات از نبود آب لوله‌كشی سخن به میان آمده است. بیشتر اردوگاه‌ها، آب لوله‌كشی نداشت و آب با تانكر به اردوگاه آورده می‌شد. به گفته خاجی[۱] (همان)، در اردوگاه رمادی بهعلّت هموار بودن منطقه و نبود دسترسی به شبکه آب شهری، جهت ایجاد فشار لازم برای جریان یافتن آب درون لوله‌ها، از تعدادی منبع استفاده می‌شد که روی ساختمان تعبیه شده بود. به این‌صورت که آب را با تانکر به اردوگاه می‌آوردند و به درون این منابع پمپ می‌کردند و سپس مورد استفاده اسیران قرار می‌گرفت. به‌همین‌علت، آب ذخیره‌شده در منبع، در معرض جریان هوا قرار می‌گرفت؛ لذا در تابستان‌ها بسیار گرم و در زمستان‌ها بسیار سرد بود... برای استحمام نیز، اسرا آب را به داخل حمام می‌بردند و با آن خود را می‌شستند.
جیره آب در اسارت
خاجی[۱] (همان) گفته است که در ابتدای ورود اسرای ایرانی به اردوگاه شماره 17 تکریت، آنها را در سه سوله اسکان دادند. این سوله‌ها فاقد امکانات بهداشتی بودند. اما آب لوله‌کشی داشتند. استفاده از آب به‌صورت جیره‌بندی بود؛ به‌گونه‌ای‌که در کل ساعات شبانه‌روز، اسرا بیشتر از چند ساعت اجازه استفاده از آن را نداشتند: «در مدت 10 روز اول ورود اسرای ایرانی به اردوگاه شماره 6 (رمادی 1)، این افراد در آسایشگاه محبوس شدند. سربازان عراقی تعدادی (4، 5 عدد) حلب روغن 7 کیلویی را پر از آب می‌کردند و برای استفاده اسرا در پشت پنجره آسایشگاه قرار می‌دادند.» رحمانیان (همان: 21) در مورد زندان الرّشید در بغداد، گفته است: «در گرمای شدید تابستان، در هر شبانه‌روز، به هر نفر دو لیوان آب می‌رسید.» کرمی[۷] (1389) گفته است که به ما در زمان داخل‌باش، دو سطل 45 لیتری آب به‌عنوان سهمیه می‌دادند که مسئول آب، در دقایق پایانی بیرون‌باش به آسایشگاه می‌آورد. این مقدار آب برای آشامیدن، وضو و سرویس بهداشتی 60 نفر به مدت 15 ساعت بود. سال‌های ابتدایی اسارت یک سطل بیشتر در اختیار نبود؛ به‌ناچار در ماه‌های گرم سال، از سطل ادرار نیز در ساعات اولیه شب استفاده و بعد از خالی شدن در توالت قرار داده می‌شد.
قطع آب، ابزار شکنجه و فشار دشمن
عراقی‌های بعثی برای آزار و اذیت اسیران مکرراً آب اردوگاه را قطع می‌کردند و اجازه خروج از آسایشگاه‌ها را به آنها نمی‌دادند. همچنین، برخی از اسیران ایرانی از همان لحظه آغازین اسارت یا در زندان‌های عراق بر اثر تشنگی مفرط و بی‌آبی جان خود را از دست داده و به شهادت رسیدند.
نیز نگاه كنید به شست‌وشو و حمام
پاورقی
- ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ ۱٫۲ ۱٫۳ خاجی، علی (1391). اردوگاه‌های اسیران، چ دوم. تهران: پیام آزادگان.
- ↑ زاغیان، اصغر (1389). دوازدهمین اردوگاه. تهران: پیام آزادگان.
- ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ ۳٫۲ عطایی، سیامک (1389). سفر به شهر آزادی. تهران: پیام آزادگان.
- ↑ ۴٫۰ ۴٫۱ نوبرانی، امیر (1391). رنج و گنج. تهران: پیام آزادگان.
- ↑ ۵٫۰ ۵٫۱ سالمی‌نژاد، عبدالرضا (1389). دانستنی‌های آزادگان، چ دوم. تهران: پیام آزادگان
- ↑ ۶٫۰ ۶٫۱ ۶٫۲ ۶٫۳ رحمانیان، عبدالمجید (1390). تنفس ممنوع، چ دوم، تهران: پیام آزادگان.
- ↑ کرمی، حسین (1389). اردوگاه سوم. تهران: پیام آزادگان.
کتابشناسی
- خاجی، علی (1391). اردوگاه‌های اسیران، چ دوم. تهران: پیام آزادگان.
- رحمانیان، عبدالمجید (1390). تنفس ممنوع، چ دوم، تهران: پیام آزادگان.
- زاغیان، اصغر (1389). دوازدهمین اردوگاه. تهران: پیام آزادگان.
- سالمی‌نژاد، عبدالرضا (1389). دانستنی‌های آزادگان، چ دوم. تهران: پیام آزادگان.
- عطایی، سیامک (1389). سفر به شهر آزادی. تهران: پیام آزادگان.
- کرمی، حسین (1389). اردوگاه سوم. تهران: پیام آزادگان.
- نوبرانی، امیر (1391). رنج و گنج. تهران: پیام آزادگان.
سهیلا علی‌ین