قانون حمایت از آزادگان

مجموعه قوانینی كه در دوران جنگ و پس از جنگ در راستای حمایت از آزادگان وضع شده است.

مجموعه قوانین، آیین‌نامه‌ها، تصویب‌نامه‌ها و موارد متعدد دیگری در راستای تبیین حقوق و حمایت از آزادگان وجود دارد که عمدتاً ذیل قوانین حمایتی ایثارگران تعریف شده‌اند؛ اما قوانینی نیز وجود دارند که به‌صورت جداگانه و اختصاصی پیرامون اسرا یا آزادگان وضع شده‌اند. در مجموع، این قوانین را می‌توان در دو بازه زمانی دوران جنگ و پس از جنگ، مورد تجزیه و تحلیل قرار داد. این قوانین امور استخدامی، انتقال و مأموریت‌ها، حقوق و بازنشستگی و مستمری پاداش و بازخرید، فرصت‌های شغلی و اشتغال امور فرهنگی، آموزشی، قضایی و تسهیلات حقوقی، بهداشت و درمان، مسکن، تسهیلات اعتباری و وام، و معافیت‌ها و بخشودگی‌ها را شامل می‌شوند.

دوران جنگ

این بخش، شامل قوانین یا مفادی از برخی از مصوبات قانونی هستند که در دوران جنگ تحمیلی وضع شده‌اند. مواد 45 تا 67 از «قانون خدمت وظیفه عمومی» مصوب 29 مهر 1363؛ ماده 6 از «قانون تعدیل نیروی انسانی دستگاه‌های دولتی» مصوب 27 دی 1366؛ «قانون استخدام جانبازان، اسرا و خانواده شهدا، جانبازان ازکارافتاده، اسرا، مفقود‌الأثر‌های انقلاب اسلامی و...» مصوب 7دی 1367؛ بخشی از «قانون تأسیس مدارس غیرانتفاعی» مصوب 3 مرداد 1367؛ «تصویب‌نامه شماره 65174 راجع‌به مدت ترفیع مستخدمین رسمی یا ثابت دولت که داوطلبانه به جبهه‌ها اعزام می‌شوند و...» مورخ 22 دی 1363 و «اساسنامه مدارس ایثارگران (رزمندگان، جانبازان و آزادگان)» مصوب جلسه مورخه 2 مهر 1366 شورای عالی آموزش‌و‌پرورش، ازجمله قوانین و مصوباتی است که در دوران جنگ، درباره اسرا وضع شده‌اند. اما با توجه به فضای جنگی کشور و مشکلات فراوان ناشی از آن و ابهام در تعداد و مهم‌تر اینکه هنوز اسرا به کشور بازنگشته بودند، طی دوران جنگ، قوانین خیلی منسجم و جامعی درباره آزادگان مشهود نیست؛ بلکه عمدتاً ذیل قوانین کلی مرتبط با ایثارگران مورد حمایت قرار می‌گیرند.

دوران پس از جنگ

با توجه به پایان جنگ و مشخص شدن تعداد آزادگان و مدت زمان اسارت آنان از همان سال 1368 تاکنون، مجموعه قوانین و مصوبات گسترده و زیادی در راستای حمایت از آنها وضع شده است. این قوانین یا به‌صورتی بوده‌اند که ذیل حمایت کلی از ایثارگران بوده‌اند یا به‌صورت مستقل آزادگان را مورد حمایت قرار داده و امتیازاتی برای آنها و خانواده‌هایشان در نظر گرفته‌اند:

قوانین

- «قانون حمایت از آزادگان (اسرای آزادشده) بعد از ورود به کشور» مصوب 13 آذر 1368؛ این قانون مهم‌ترین و اختصاصی‌ترین قانون مرتبط با آزادگان است که طی 29 ماده حقوق و امتیازاتی را برای آزادگان در نظر می‌گیرد؛

- «قانون شمول قوانینی که در مورد شهدا و خانواده معظم ایشان وضع گردیده یا می‌گردد به اسرا و مفقودالاثرها و خانواده ایشان» مصوب 12 دی 1369؛

- «قانون اعطای تسهیلات مربوط به آزادگان به آن دسته از افرادی که تا قبل از پیروزی انقلاب اسلامی محکومیت سیاسی داشته‌اند» مصوب 30 اردیبهشت 1377؛

- «قانون تعمیم قوانین مربوط به همسران و فرزندان آزادگان» مصوب 14 دی 1378؛

- «قانون ایجاد تسهیلات برای ورود رزمندگان و جهادگران داوطلب بسیجی به دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی» مصوب 30 بهمن 1367 و استفساریه شمول تبصره 3 آن درباره فرزندان آزادگان در 22 تیر 1372؛

- «قانون ایجاد تسهیلات لازم جهت صدور پروانه کسب برای جانبازان، اسرای آزادشده و خانواده محترم شهدا و مفقودین و اصلاح موادی از قانون نظام صنفی» مصوب 13 اسفند 1368؛

- «قانون تسهیلات استفاده از وام مسکن آزادگان» مصوب 27 مرداد 1370؛

- مواد 1 تا 2 از «قانون مربوط به خدمت پزشکان و پیراپزشکان» مصوب 12 اردیبهشت 1375؛

- بخشی از مفاد «قانون مدیریت خدمات کشوری» مصوب 8 مهر 1386؛ «قانون حمایت از آزادگان (اسرای آزادشده) بعد از ورود به کشور» مصوب 13 آذر 1368؛

- «قانون ضوابط پرداخت وام مسکن به آزادگان، جانبازان و خانواده شهدا (موضوع تبصره 52)» مصوب 21 شهریور 1374.

آیین‌نامه‌ها، تصویب‌نامه‌ها و دستورالعمل‌ها

- «آیین‌نامه اجرایی قانون استخدام جانبازان و اسرا و افراد خانواده شهدا موضوع تصویب‌نامه شماره 4746/ت هـ» مورخ 11 تیر 1368؛

- «تصویب‌نامه شماره 121154/450 هـ مورخ 9/11/1369 راجع‌به الحاق موادی به آیین‌نامه اجرایی قانون استخدام جانبازان، اسرا و افراد خانواده شهدا»؛

- «اظهارنظر سازمان اداری و استخدامی کشور درخصوص قانون اصلاح حداکثر سن داوطلبان استخدام (موضوع نامه شماره 7409/30/1/ مورخ 9 مهر 1375) به بنیاد مستضعفان و جانبازان انقلاب اسلامی»؛

- «امتیازات استخدامی ایثارگران موضوع بخشنامه شماره 2727/د مورخ 20 مرداد 1371 سازمان اداری و استخدامی کشور»؛

- «بخشنامه شماره 612 سازمان تأمین اجتماعی درخصوص قانون حمایت از آزادگان»؛

- «بخشنامه شماره 96018 مورخ 24/8/1369 رئیس‌جمهور در ارتباط با جذب و به‌کارگیری آزادگان»؛

- «دستورالعمل اجرایی موضوع بخشنامه شماره 96018 مورخ 24/8/1369 ریاست جمهوری و قانون حمایت از آزادگان مصوب 13/9/1368، موضوع بخشنامه شماره 5895/د » مورخ 2/10/1369؛

- «آیین‌نامه مربوط به مقررات تأمین اجتماعی آزادگان موضوع تصویب‌نامه شماره 21570/ت 187 هـ» مورخ 19/5/1375؛

- «اصلاح آیین‌نامه مقررات تأمین اجتماعی آزادگان در راستای قانون حمایت از آزادگان مصوبه هیئت وزیران» در جلسه مورخه 26/3/1372؛

- «مصوبه شورای امور اداری و استخدامی کشور در مورد ایثارگران در آزمون‌های استخدامی» مورخ 20/2/1378؛

- «اصلاح آیین‌نامه اجرایی قانون اعطای تسهیلات مربوط به آزادگان به آن دسته از افرادی که تا قبل از پیروزی انقلاب اسلامی محکومیت سیاسی داشتند. موضوع تصویب‌نامه شماره 14675/ ت 20418 هـ» مورخ 15/4/1379؛

- «آیین‌نامه اجرایی قانون تسهیلات برای ورود رزمندگان و جهادگران داوطلب بسیجی به دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی موضوع تصویب‌نامه شماره 40390/ ت 177» مورخ 13/3/1368؛

- «آیین‌نامه اجرایی آموزش عالی آزادگان تصویب‌نامه شماره 71512/ ت 231 هـ» مورخ 22/6/1369؛

- «آیین‌نامه اجرایی مواد 20 و 22 قانون حمایت از آزادگان (اسرای آزادشده) بعد از ورود به کشور، در ارتباط با وظایف وزارت آموزش‌وپرورش؛ موضوع تصویب‌نامه شماره 88210/ ت 317 هـ» مورخ 27/8/1369 هیئت وزیران؛

- «آیین‌نامه نحوه ارائه خدمات بهداشتی و درمانی به آزادگان موضوع تصویب‌نامه شماره 211616/ت 513 هـ» مورخ 24/12/1369 هیئت وزیران؛

- «آیین‌نامه اجرایی ماده واحده قانون ادامه استفاده خانواده افرادی که ساکن خانه‌های سازمانی بوده و شهید، جانباز، اسیر و مفقودالاثر شده‌اند؛ موضوع تصویب‌نامه شماره 1893/ت 48 هـ» مورخ 15/2/1371؛

- «اصلاح آیین‌نامه قبلی، تصویب‌نامه شماره 5333/ت 14266هـ» مورخ 2/5/1374؛

- «آیین‌نامه اجرایی نحوه تأمین مسکن آزادگان؛ موضوع تصویب‌نامه شماره 121678/ت 395هـ» مورخ 10/10/1369؛

- «آیین‌نامه اجرایی قانون تسهیلات استفاده از وام مسکن آزادگان؛ موضوع تصویب‌نامه شماره 47379/ت 432هـ» مورخ 1/10/1370؛

- «آیین‌نامه نحوه اعطای تخفیف‌های مالیاتی به آزادگان؛ تصویب‌نامه شماره 48760/ت 408هـ» مورخ 6/9/1370 (این آیین‌نامه در راستای اجرای مواد 17، 19 و 20 قانون حمایت از آزادگان بعد از ورود به کشور مصوب 1368 و به استناد ماده 28 قانون مزبور به تصویب هیئت وزیران رسیده است)؛

- «تخفیف تعرفه‌های ثبت اسناد رسمی به ایثارگران؛ موضوع تصویب‌نامه شماره 54090/ت 18988هـ» مورخ 25/8/1377.

    یکی از قوانین مربوط به آزادگان ماده 13 قانون حمایت از آزادگان در 1368 است که براساس آن «مدت اسارت برای عموم آزادگان اعم‌از اینکه قبل از اسارت در دستگاه‌ها شاغل بوده یا بعد از اسارت شاغل شوند، با تمایل آنان به‌ازای هریك سال اسارت دو سال به‌عنوان سابقه خدمت رسمی و مرتبط تلقی می‌گردد و از هر لحاظ مورد محاسبه قرار خواهد گرفت و دستگاه ذی‌نفع موظف است کسورات بازنشستگی را در قانون بودجه سال بعد پیش‌بینی و به صندوق‌های بازنشستگی ذی‌ربط پرداخت نماید». همچنین مجلس شورای اسلامی طی استفساریه‌ای در 1389 این مزایا را تأیید و به افراد شاغل و غیرشاغل تعمیم داد .اما دیوان عدالت اداری، طی حکمی که در کلاسه پرونده شماره 633/90-425 مورخ 2/2/1392 رأی به ابطال این قانون داد . سرانجام رأی هیئت عمومی دیوان عدالت اداری حکم فوق‌الذکر خود را فاقد اعتبار و بلااثر كرد

    از مهم‌ترین قوانین مرتبط با حقوق آزادگان، قانون جامع خدمات‌رسانی به ایثارگران مصوب 3/4/1386 کمیسیون اجتماعی مجلس شورای اسلامی است که سرانجام با 5 سال توقف و بررسی در مجمع تشخیص مصلحت نظام در 1391 به مدت 4 سال به‌طور آزمایشی لازم‌الاجرا شد و در 27/2/1395 به‌وسیله نمایندگان مجلس دائمی شد.

    از جدیدترین قوانین مرتبط با آزادگان می‌توان به «آیین‌نامه ارائه تسهیلات به آزادگان جانبازان و خانواده شهدا (وام مسکن ایثارگران) موضوع آیین‌نامه بند (ب) ماده (62) قانون الحاق برخی مواد به قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت به شماره تصویب‌نامه ۵۳۲۸۷/۷۸۲۶۶ مورخه 31/6/1395 در هیئت وزیران» اشاره كرد.

    شایان یادآوری است که هر ساله در قوانین بودجه‌ای کشور نیز ردیف‌های مصوبی راجع‌به آزادگان و ایثارگران در مجلس شورای اسلامی تصویب می‌شود.

    همچنین در برنامه ششم توسعه مصوب 14/12/1395 در مجلس شورای اسلامی ذیل بخش 16 مربوط به ایثارگران شامل مواد 86 تا 91 نیز حقوق و مزایای مختلفی را بنا به سیاق برنامه‌های قبلی نیز در نظر گرفته است .

كتاب‌شناسی

برای مطالعه بیشتر

فردرو، محسن؛ یعقوبی، رضا و رضوانی، اصغر (1383). مجموعه مصوبات تسهیلاتی و حمایت از ایثارگران، ج 1و 2، تهران: قلم نفیس.

مظاهری تهرانی، مسعود و فروزش، روح‌الله (1387). مجموعه قوانین و مقررات ایثارگران. تهران: خرسندی.

فتح‌الله پرتو