مقابله مطبوعات ایران و عراق با یکدیگر
مقدمه
سال 1373 را به تعبیری می‌توان سال جنگ رسانه‌ای میان مطبوعات ایران و عراق نامید. در این سال، دولتمردان دو کشور یکدیگر را متهم می‌کردند که با مسئولیت‌ناشناسی، نسبت به تعیین تکلیف اسرا و مفقودین بی‌توجهی نشان می‌دهند. بالطبع مطبوعات هر دو کشور، خاستگاه طرح این‌گونه اظهارات یا پاسخ بدان‌ها بودند. دولت عراق با سیاسی کردن موضوعی انسانی، سعی در بهره‌برداری تبلیغاتی داشت تا رفتار غیرانسانی خود نسبت به اسرای ایرانی را به حاشیه ببرد. عراق مدعی بود ایران 20000 اسیر عراقی را پنهان کرده و آزاد نمی‌کند. حال آنکه ایران مدعی بود بعد از هر عملیات، به مأموران صلیب سرخ جهانی اجازه ثبت‌نام از کلیه اسرای عراقی را داده است و هیچ گزارشی مبنی‌بر مفقودالاثر شدن حتی یک اسیر عراقی وجود ندارد. طرف عراقی هم هیچ‌گاه نتوانست فهرستی کامل از رقم ادعایی را به صلیب سرخ جهانی ارائه کند. گفتنی است از جمع اسرای عراقی، 7634 نفر پناهنده شده بودند که در مصاحبه تک‌به‌تک با مأموران صلیب سرخ ، تمایل خود را برای ماندن در ایران ابراز داشته بودند و حاضر به بازگشت نبودند. درمقابل، ایران فهرستی کامل از نام و مشخصات 30000 اسیر ثبت‌نام‌نشده و مفقودالاثر ایرانی را به همراه مستندات حضور تعداد زیادی از آنان را در عراق تقدیم صلیب سرخ جهانی کرده بود. اسناد ایران متکی به اظهارات افرادی همچون سعدون حمادی، وزیر مشاور در امور خارجه وقت عراق، در گفت‌وگو با رادیو بصره بود كه به حضور بیش از 50000 اسیر ایرانی در اردوگاه‌های عراق صراحت داشت؛ همچنین از صدا و تصویر 1181 اسیر ایرانی، که از رادیوتلویزیون دولتی عراق پخش شده و یا مصاحبه و عکس‌هایشان در مطبوعات عراقی منتشر شده بود، نسخه‌ای در اختیار صلیب سرخ قرار داشت، حال آنکه طرف عراقی فقط پاسخ‌گوی 33 نفرشان بود؛ همچنین 67 اسیر نیز بعد از پایان جنگ به‌دست ارتش عراق در خاک کشورمان به اسارت گرفته شده بودند كه با وجود مصاحبه نمایندگان صلیب سرخ جهانی با تک‌تک آنان، دولت عراق منکر حضور چنین افرادی در عراق بود.
نتیجه مقابله در پایان 1373
در پایان 1373 با وجود همکاری‌های صادقانه ایران با صلیب سرخ جهانی و شفاف‌سازی مستمر درباره وضعیت اسرای عراقی و بالعکس، عدم همکاری و پنهان‌سازی طرف عراقی، شورای امنیت سازمان ملل با استناد به گزارش رئیس سازمان کنفرانس اسلامی، که تحت‌تأثیر مطبوعات عراقی- عربی تهیه شده و ازطریق صلیب سرخ در اختیار شورا قرار گرفته بود، ایران و عراق را مشترکاً به‌سبب ممانعت از پیشرفت طرح‌های انسان‌دوستانه و رفتار مغایر با اهداف قطعنامه محکوم كرد. استناد شورای امنیت در محکوم کردن ایران، برای به‌کار بردن لفظ «یک اسیر در مقابل یک اسیر» ازسوی محمدعلی نظران، رئیس سابق کمیسیون اسرا، بود. حال آنکه ایشان یک سال قبل فوت شده و امیر سرتیپ عبدالله نجفی به‌جای ایشان، ریاست کمیسیون اسرا را برعهده داشت. همکاری صلیب سرخ در صدور بیانیه شورای امنیت موجب شد تا ایران بار دیگر برای مدتی، ارتباط خود با صلیب سرخ را قطع و از پذیرفتن نمایندگان آن در ایران خودداری کند و ترجیح دهد تا ادامه مذاکرات را به‌صورت دوجانبه پیش ببرد. در پی این تصمیم، هیئتی به ریاست سرتیپ عبدالله نجفی عازم بغداد شد تا به مذاکره با طرف عراقی بپردازد. در نتیجه این مذاکرات، طرفین توافق کردند در قالب چهار کمیته مستقل «امور اسرای باقی‌مانده»، «پناهندگان»، «جست‌وجوی اجساد»، و «مسائل مرزی» مذاکرات را دنبال کنند.
رویارویی دیگربار مطبوعات ایران و عراق
در شهریور سال 1376
در شهریور 1376، بار دیگر نماینده صلیب سرخ به ایران آمد و به صراحت اعلام کرد به‌جز 64 زندانی و یک خلبان، حسین لشکری، از اسیر دیگری اطلاع ندارد. موضع این نماینده، که به مواضع عراقی‌ها نزدیک بود، به معنای نادیده گرفتن اسناد و شواهد بسیاری بود که مسئولان کشورمان در ارتباط با حضور هزاران اسیر ایرانی در اسارتگاه‌های مخفی و آشکار عراق در اختیار صلیب سرخ قرار داده بودند. در پی اعلام مواضع نماینده صلیب(← صلیب سرخ )، رئیس کمیسیون اسرا طی نشستی مطبوعاتی، تعداد اعلامی اسیران ایرانی حاضر در عراق ازسوی نماینده صلیب سرخ را نادرست و آن را تأیید کارشکنی‌های طرف عراقی در حل‌وفصل قطعی موضوع اسرا اعلام كرد. مقامات عراقی نیز در مقام پاسخ‌گویی به طرح اتهامات همیشگی خود پرداختند و در پی آن حملات مطبوعات عراقی علیه کشورمان، که مدتی فروکش کرده بود، بار دیگر اوج گرفت.
صدام هم در نطقی تلویزیونی، ایران را به توسعه‌طلبی محکوم کرد و از جایگاه خیالی رهبری کشورهای عرب‌زبان به مسائل حاشیه‌ای پرداخت. در واكنش به اظهارات صدام، دکتر خرم، مشاور ارشد وزیر خارجه کشورمان، در گفت‌وگو با مطبوعات داخلی اعلام کرد: «نباید توقع داشت که ما در مقابل گفته‌های صدام، واكنش حادی نشان دهیم. ما از این فرازونشیب‌ها از عراق زیاد دیده‌ایم و لذا برخوردمان متعادل خواهد بود.» وی با زبان دیپلماسی ضمن تحقیر صدام، سعی کرد شکاف میان عراق و جهان عرب را آشکار کند. در پی این موضع سیاسی، کمیسیون اسرا هم در اقدامی عملی 46 اسیر عراقی را به‌طور یک‌جانبه آزاد کرد؛ بدین‌ترتیب موضع‌گیری حکیمانه و اقدام عملی صادقانه ایران در آستانه برگزاری کنفرانس اسلامی تأثیر مثبتی بر فضای کنفرانس داشت و مانع از تأثیرپذیری سران کشورهای اسلامی از جوسازی‌های مطبوعات عراقی شد. در این شرایط ایران 500 اسیر دیگر عراقی را آزاد کرد، تا بر مواضع انسان‌دوستانه ایران تأكید مجددی کرده باشد. عراق نیز در اقدامی انفعالی دو اسیر مفقودالاثر ایران را آزاد كرد که این دو اسیر اطلاعات فراوانی درباره سایر اسرا در اختیار گذاشتند که در ادامه مذاکرات بسیار مؤثر واقع شد.
در نیمه آذر 1376
در نیمه آذر 1376، سعید الصحاف وزیر خارجه عراق در اقدامی غیرمنتظره، برای شرکت در کنفرانس اسلامی وارد تهران شد و نامه‌ای حاوی مطالب تکراری میان اعضا توزیع کرد كه در آن ادعا شده بود که هیچ اسیر ایرانی در عراق نیست! درحالی‌که هنوز 18092 اسیر عراقی در ایران هستند. وی از اعضای سازمان خواسته بود از سر انسان‌دوستی کمک کنند تا اسیران عراقی آزاد شوند. او بعد از این اقدام، نشستی مطبوعاتی برگزار کرد و مترصد بود تا خبرنگاران سؤالاتی را درباره نامه مطرح کنند. اما نمایندگان جامعه مطبوعاتی کشور بدون هیچ اشاره‌ای به نامه وی، با هوشمندی فرصت بهره‌برداری به او ندادند و هم‌زمان خبری درباره فهرست 9424 نفری اسیران ایرانی حاضر در عراق منتشر کردند. همدلی مطبوعات داخلی با مقامات مسئول، موجب تقویت موضع ایران در محافل بین‌المللی شد و سرانجام وضعیت 1267 اسیر و زندانی ایرانی مشخص شد که متأسفانه تنها تعداد 175 نفر از آنان در قید حیات و در زندان‌های عراق زندانی بودند. این تعداد در فاصله کوتاهی با 2170 اسیر عراقی مبادله شدند.
( نیز نگاه کنید به اسارت، اسرا و آزادگان در مطبوعات)
برای مطالعه بیشتر
درویشی، فرهاد (1390). جنگ ایران و عراق، پرسش‌ها و پاسخ‌ها. چ هفتم. تهران: مرکز مطالعات وتحقیقات جنگ.
ده‌نمکی، مسعود (1384). فرهنگ‌نامه اسارت 2 اسارت و آزادگان در جراید. تهران: آسمان دانش.
اسماعیل علوی یگانه