صلیب سرخ
سازماني جهاني با مأموريتِ انجامِ فعاليت‌هاي بشردوستانه، كه يكي از وظايفش ياري رساندن به اسراي جنگي است.
مقدمه
يگانه هدف كميتة بين‌المللي صليب سرخ از زمان تأسيس در 1863 مراقبت و ياري‌رساني به قربانيان درگيري‌ها و نزاع‌هاي مسلحانه بوده است. اين كميته براي نخستين‌بار در فوريه 1863 در ژنو سوئيس بنياد نهاده شد. ایدة تأسيس اين كميته را پس از جنگ داخلی ايتاليا، بانکداري سوئیسی به نام آنري دونان- يكي از پنج عضو مؤسس- مطرح كرد. وی در ۲۴ ژوئن ۱۸۵۹، براي اخذ مجوز حفر چاه، عازم شهر لومباردي واقع در شمال ایتالیا شد. در آن زمان، این شهر نقطة مرکزی برای ادامة جنگ سالفرینو (منطقه‌ای در شمال ایتالیا) بین فرانسه و اتريش بود. هزاران مرد و زن مجروح جنگی، که در رنج و عذاب سختی به سر می‌بردند، به‌علت فقدان کمک‌های ابتدایی جان دادند. این منظرة دلخراش بر ذهن و فکر او تأثير زیادی داشت. او، که از خانواده‌ای متموّل و متدین بود، کار خودش را فراموش کرد و روستاییان محلی را سازماندهی کرد تا از مجروحان هر دو طرف جنگ مراقبت کنند. تلاش‌های دونان، زندگی افراد زیادی را نجات داد. در ۱۸۶۲ او کتابی با نام سوغات سالفرینو نوشت که در آن از مردم جهان برای تشکیل انجمن‌های امدادی تقاضای کمک کرد. سربازان زخمی در جنگ کاری از دستشان برنمی‌آید، پس کمک به آنها وظیفة هر انسانی است؛ همچنین کارکنان امدادی، باید از آسیب مصون باشند. این تقاضا بر مردم تأثير زیادی داشت و در کنفرانس بین‌المللی ژنو، که در ۱۸۶۴ برگزار شد، شانزده کشور تأسيس صلیب سرخ را پذیرفتند[۱] [۲] . کمیتة بین‌المللی صلیب کمیته‌ای غیردولتی متشکل از ۲۵ شهر سوئیس است و مرکز اصلی آن در ژنو قرار دارد. به‌تدریج در همة کشورها، انجمن‌های ملی صلیب سرخ و یا هلال احمر (در ایران، شیر و خورشید سرخ) تشکیل شدند.
در طول جنگ‌ها، کمیتة بین‌المللی به‌مثابة واسطه‌ای میان انجمن‌های ملی صلیب سرخ یا هلال احمر کشورهای درگیر در جنگ قرار می‌گیرد و بر امور اردوگاه‌ها نظارت دارد و از حقوق اسيران مراقبت و راحتی و آرامش آنها را تأمين می‌کند. این سازمان همچنین به مردمی که دچار توفان، بیماری‌های همه‌گیر، قحطی و... می‌شوند کمک‌رسانی می‌کند.
مبنای کار صلیب سرخ کنوانسیون‌‌های (معاهدات بین‌المللی) چهارگانه ژنو مصوب 1949 است:
1. مداوای مجروحان میدان نبرد به دست تمام طر‌ف‌های درگیر.
2. مداوای بیماران، مجروحان و غرق‌شدگان نیروهای مسلح در دریا.
3. نظارت بر رفتار با اسرای جنگی در دوران جنگ.
4. نظارت بر رفتار با غیرنظامیان و حفاظت از آنان در زمان جنگ[۲].
پس از آغاز جنگ تحميلي عراق عليه ایران، که این معاهدات را امضا کرده بودند، بازدید نمایندگان صلیب سرخ از اردوگاه‌های اسرا در هر دو کشور آغاز شد. نخستین بازدید آنان از اسيران ايراني در عراق در 22 مهرماه 1359 از اردوگاه رمادی صورت گرفت. در آن روز کلیة اسيران حاضر در اردوگاه ثبت‌نام شدند و کارت‌های شناسایی برای آنان صادر شد و متعاقباً خانواده‌ها ازطریق هلال احمر از وضعیت آنان مطلع شدند.
تعداد مأمورین صلیب سرخ، که همگی تبعة سوئیس بودند، در بازدید از اردوگاه‌ها معمولاً پنج یا شش نفر بود که وظايف زیر را انجام می‌دادند:
وظايف آمار
آنان در ابتدای هر بازدید، که سه روز طول می‌کشید، از اسرا آمار می‌گرفتند. این امر نوعی تضمین جانی برای اسرا محسوب می‌شد.
نامه
معمولاً خانم‌های نمایندة صليب سرخ، مسئول این امر بودند. در هر بازدید (ابتدا ماهانه و پس از کثرت اردوگاه‌ها هر دو ماه یک‌بار) به هر اسیر دو نامة خالی و یک خودکار داده می‌شد. روی نامه آدرس منزل و پشت آن در نیمة بالا پیام اسیر نوشته می‌شد. خانواده‌ها پاسخ را در نیمة پایین می‌نوشتند و نامه به اسیر عودت داده می‌شد. این مکاتبه، که از مسیر سانسور عراق، مقر سوئیس، دفتر صلیب سرخ در تهران، هلال احمر ایران و بالعکس عبور می‌کرد، بین سه تا شش ماه طول می‌کشید. اسرا عکس‌های خانوادگی را، که به نامه‌ها الصاق می‌شد، نیز دریافت می‌کردند. به‌سبب ممنوعیت قلم و کاغذ، پس از بازدید صلیب، عراقی‌ها خودکارها را پس می‌گرفتند، اما اسرا با ترفندهای مختلف مغز خودکارها را نگه می‌داشتند.
بازدید از تمام قسمت‌های اردوگاه
آسایشگاه‌ها، آشپزخانه، بهداری، و زندان‌های تنبیهی ازجمله قسمت‌هاي اردوگاه بودند كه مورد بازديد نمايندگان صليب سرخ قرار مي‌گرفتند. گزارش اين بازديد، كه سندي بين‌المللي محسوب مي‌شد، به زبان‌هاي فارسي، عربي، و انگليسي نوشته مي‌شد و در اختيار طرفين ديگر قرار مي‌گرفت.
دیدار و گفت‌وگو با اسرا
فرماندة ایرانی اردوگاه و ارشدهای آسایشگاه‌ها، در مقام نمایندة اسرا، وظیفة گفت‌وگو را به‌عهده می‌گرفتند. اما برای تماس و گفت‌وگوی خصوصی با هريك از نمایندگان، برای اسرا محدودیتی وجود نداشت. اسرا همة محدودیت‌ها، کمبود‌ها، بیماری‌ها، آزار و شکنجه‌ها و درخواست‌هایشان را بیان می‌کردند. نمایندگان صلیب سرخ كلّ شکایات و درخواست‌ها را با دقت یادداشت می‌کردند و در پایان بازدید، مواردی را با فرماندة عراقی اردوگاه و سپس مقامات بالاتر در بغداد مطرح می‌کردند. گزارش هر بازدید، به سوئیس و از آنجا به مقامات ایرانی ارسال می‌شد. آزادی عمل صلیب سرخ در اردوگاه‌ها مشروط به محرمانه ماندن و رسانه‌ای نشدن بود.
نظارت پزشکی
در هر بازدید، پزشکي سوئیسی همراه گروه بود که وظیفه‌اش صرفاً نظارت بر کیفیت مداوا در بهداری و مشورت دادن به پزشک عراقی بود. او شخصاً بیماران را معاینه و برای ایشان دارو تجویز نمی‌کرد. آنان اجازه نداشتند دارو به اردوگاه وارد کنند. در مواردی که افراد ناقص‌العضو یا بیمارهای صعب‌العلاج به‌صورت یک‌طرفه مبادله می‌شدند، تیم پزشکی صلیب سرخ نقش اساسی داشت. هر چند ماه یک اوپتومتریست عراقی تعدادی از اسرا را معاینه و برایشان عینک تجویز می‌کرد و نمایندگان صلیب عینک‌ها را در بغداد تهیه می‌کردند.
کتاب
آوردن کتاب برای اسرا از خدمات قابل تقدیر صلیب سرخ است. تنها اقدام عراقی‌ها در این مورد، تحویل یک قرآن بدون ترجمه به هر آسایشگاه در طول اسارت بود. صلیب سرخ کتاب‌ها را از کشورهای اروپايی، لبنان و ایران تهیه می‌کرد. فهرست این کتب مفصّل و شامل موضوعات گوناگونی است که در اینجا مختصراً به آن اشاره می‌شود: قرآن با ترجمة فارسی، قرآن به زبان‌های انگلیسی، فرانسوی، ایتالیايی، مفاتیح‌الجنان، نهج‌البلاغه، مثنوی مولوی، دیوان اشعار حافظ و سعدی، آموزش زبان‌های عربی، انگلیسی، فرانسوی، ایتالیايی، آلمانی، اسپانیايی در سطوح مبتدی، متوسطه و پیشرفته و فرهنگ لغت مربوط، کتب دبیرستانی و دانشگاهی، ادبیات و رمان به زبان‌های مختلف. عراقي‌ها به‌سبب پيشگيري از تحريك حماسي، اجازة ورود شاهنامه را صادر نكردند. اکثر کتب به تعداد آسایشگاه‌ها تحویل می‌شد.
وسایل ورزشی
ورزش‌های انفرادی و رزمی در اردوگاه‌ها ممنوع بود و مجازات داشت، اما فوتبال، والیبال، بسکتبال، و پینگ‌پنگ مانعی نداشت و صلیب سرخ امکانات کافی مانند توپ فوتبال و والیبال، تور والیبال، حلقة بسکتبال و میز پینگ‌پنگ را برای اسرا فراهم مي‌کرد. این امکانات در حدی بود که همة زمین‌های ورزشی و میزهای پينگ‌پونگ در ساعات آزادی فعال بودند.
باتری
باتری ساعت‌های مچی را صلیب سرخ تأمين مي‌كرد. به درخواست اسرا، برای آسایشگاه‌ها ساعت‌های دیواری آوردند. در مواردی که اسرا باتری‌ها را برای رادیو، که کاملاً مخفیانه استفاده می‌شد، به‌کار می‌بردند، نمایندگان صلیب سرخ علی‌رغم اطلاع از مصرف غیرعادی باتری‌ها، همواره آنها را تعویض می‌کردند.
بذر
انواع سبزیجات و صیفی‌جات با ابتدايی‌ترین امکانات و بدون کوچک‌ترین حمایت عراقی‌ها در فضای محدود اردوگاه‌ها به‌عمل می‌آمد. صليب سرخ بذر مورد نياز را تأمين مي‌كرد.
مذاكره و تبادل
افزون‌بر انجام مذاكره با نهادهاي هر دو كشور درگير جنگ، صليب سرخ ناظر و مجري تبادل اسرا نيز بود.حضور بدون وقفه صلیب سرخ در اردوگاه‌ها در حفظ سلامت جسمی و روحی اسرا در عراق تأثير زیادی داشت و رشد علمی و فرهنگی ایشان را تقویت مي‌کرد. ارتباط با خانواده، ورزش و مطالعه از مهم‌ترین این دستاوردها است. درهنگام بازدید نمایندگان، رفتار عراقی‌ها تغییر می‌کرد و در آن سه روز کتک‌ها و تنبیهات متوقف می‌شد و کیفیت و کمیت جیرة غذایی بهبود می‌یافت. با وجود الزام به رعایت بی‌طرفی، مواردی متعدد از جانب‌داری نمایندگان صلیب سرخ از اسرای ایرانی را شاهد بودیم. برخلاف آئین‌نامه صلیب سرخ، آنان سفارش‌های حاج آقا ابوترابی‌فرد را بین اردوگاه‌ها منتقل می‌کردند. یک‌بار نیز در اعتراض به شکنجة اسرا، بازدیدشان را رها کردند و برای مطلع کردن مقامات عراقی به بغداد بازگشتند. برخورد آنان با اسرا دوستانه و محترمانه بود و ما را جرئی از یک ملت با فرهنگی قدیمی و انسانی می‌شناختند، نه قربانیانی بی‌پناه که نیازمند ترحم هستند.
نيز نگاه كنيد به حقوق بين‌الملل و اسيران جنگي