محرم و عاشورا
برگزاري مراسم عزاداري سالار شهيدان، تأثير آن، و برخورد عراقي‌ها.
مقدمه
درون‌ماية انقلاب اسلامی ایران متأثر از فرهنگ عاشورا است. اين فرهنگ در ذهن و روح و جان رزمندگان جنگ تحميلي جريان داشته است. برپایی مراسم سوگواری برای اباعبدالله، یادآورِ حماسه‌ها، ایثارها و شهادت اهل بیت و اصحاب اباعبدالله(ع) است.
در آثار و یادگارهایي كه از دوران دفاع مقدس برجا مانده است مثل وصیت‌نامه‌ها، سروده‌ها، مزارنوشته‌ها، نام عملیات‌ها، نام لشکرها و مانند آن آشكارا مي‌توان تأثيرپذيري از فرهنگ عاشورا را رديابي كرد و در طول قرن‌ها مبارزه در تاریخ شیعه، هیچ انقلاب و جنبشي مانند انقلاب اسلامی و هیچ صحنه‌ای مانند دفاع مقدس به عاشورا و کربلای حسینی شبيه نبوده است.
محرم و عاشورا در اسارت
در سال اول اسارت، اسرا آهسته و آرام عزاداری می‌کردند. در دسته‌های پنج یا شش نفره کنار هم می‌نشستند؛ یکی آرام مداحی می‌کرد و دیگران آهسته سینه می‌زدند و اشک می‌ریختند و در حیاط یکی آرام نوحه می‌خواند و بقیه حین قدم زدن عزاداری می‌کردند. سال بعد، وضعيت بهتر شد. اول طبقة بالای قاطع عزاداری می‌کردند و صدایشان به پایین می‌رسید. آنها هم شروع می‌کردند و دسته‌جمعی نوحه می‌خواندند که عراقی‌ها نتوانند کسی را به‌عنوان مدّاح یا نوحه‌خوان دستگیر کنند.
تدابیر اسیران ایرانی برای برگزاری مراسم محرم
1. دو نفر اسير وظيفة نگهباني را برعهده مي‌گرفتند و به‌كمك آينه‌هايي مثلثي كه در اختيار داشتند اوضاع را کنترل مي‌كردند، با اعلام اسم رمزِ «هوا گرگ‌ومیش» یا «هوا ابری است» ازسوي نگهبان، بچه‌ها به حالت عادی می‌نشستند تا سرباز عراقی برود و دوباره مراسم عزاداری را ادامه می‌دادند.
2. همگی با هم بدون برهم‌زدن حالت خود، این حدیث معروف پیغمبر (ص) را با آهنگي خاص با دو هدف تکرار می‌کردند: «قال رسول الله نور عینی، حسین منّی انا من حسینی.»
3. به‌گونه‌اي عمل مي‌شد كه عراقی‌ها نوحه‌خوان را شناسایی نکنند و مطالب طوري بيان شود كه برای عراقی‌ها روشن باشد و نتوانند انگ سیاسی به آن بزنند.
4. کاغذهایی را که در آن نوحه و مقاله نوشته شده بود مخفی نگه می‌داشتند.
5. گاهي با اعتصاب غذا فرماندة اردوگاه مجاب مي‌شد تا با عزاداری محدود و نشسته موافقت کند.
برخورد عراقي‌ها
از منظر عراقي‌هاي بعثي، برپايي مراسم عزاداری امام حسين (ع) جرم به‌حساب می‌آمد و هرکس عزاداری می‌کرد، با مجازات سنگيني مواجه مي‌شد؛ بنابراين آنها برای ممانعت از انجام مراسم عزاداری محرم هرگونه رفتار غیرانسانی را جایز می‌دانستند.
عراقی‌ها با انجام اقداماتي در عزاداري اسرا در ماه محرم و روزهای تاسوعا و عاشورا اخلال ايجاد مي‌كردند؛ پخش فیلم، تزریق آمپول و واکسن، جمع کردن بچه‌ها در حیاط، آمارگيري‌هاي کاذب، حبس بچه‌ها در اتاق‌ها، و گماردن نگهبان در هر اتاق ازجملة اين اقدامات بود، ولی اسرا در حدّ توان عزاداری می‌کردند.
آزار و اذیت عراقی‌ها، حساب و کتاب نداشت و از هر راهی، آزارهای روحی‌روانی و شکنجه‌های جسمی را ادامه می‌دادند. یکی از آزارهای روحی‌روانی این بود که نیمه‌شب‌ها، حتی در ایام محرم و مخصوصاً در روزهای عاشورا و تاسوعا، نوار ترانه به زبان‌های عربی، فارسی، ترکی و انگلیسی می‌گذاشتند.
بعثي‌ها در تعدادي از اردوگاه‌ها، برای جلوگیری از برگزاری مراسم، دوازده ساعت قبل از تاسوعا و عاشورا به همة اسرا آمپول میکروب بیماری‌های واگیردار تزریق مي‌کردند كه موجب ضعف شديد، استفراغ، تب شديد و ناتواني در اسرا مي‌شد.
شب عاشورای 1367، در اردوگاه رمادی 1 و بعد از پذیرش قطعنامه، مانند سال‌های قبل عزاداری انجام می‌گرفت که حدود ساعت 9 شب عراقی‌ها هجوم آوردند و بعد از زدن همة افراد، عده‌ای را جدا و در مقابل دیدگان بقیه دوباره شکنجه کردند؛ بالاتنة بچه‌ها را لخت کردند و آب روی بدنشان می‌ریختند؛ سپس با هر چه در دست داشتند چند نفری شروع به زدن کردند. (خاجی، 1391)
علل مخالفت عراقی‌ها
تأثیر عزاداری‌ها بر روحیة اسیران ایرانی
عزاداری ماه محرم برای اسرا اهمیت خاصی داشت. این عزاداری‌ها روح جهاد و حماسه را در اسیران بیدار می‌کرد و این باب میل دشمنان نبود. (زین‌العابدین، 1392)
در دورة اسارت عزاداری‌ها و عمل به مستحبات، نوعی آرامش روحی‌روانی در اسرا ایجاد می‌کرد و افسردگی و غم و غصه را از بین می‌برد و باعث سلامت جسم و تقویت روان اسرا می‌شد و مانعی بود در مقابل اهداف و رفتار وحشیانة دشمن و نقشه‌های آنان را خنثی می‌کرد.
برگزاری این مراسم از چند جهت روحیة اسرا را طراوت می‌بخشید: ازطرفی طعم پیروزی و نتیجة هماهنگی و یکدستی را می‌چشیدند و ازطرف‌ديگر کمی از درد جانکاه خود را با یادآوری آلام و رنج‌های حضرت سیدالشهدا (ع) و خانوادة مظلومش تسکین می‌دادند. ضمن آنكه جنبة الگوگیری از صبر و تحمل حضرت زینب و حضرت امام سجاد (ع) در دوران اسارت به‌عنوان پیام‌آوران قیام امام حسين (ع) در کربلا نيز مدنظر بود.
حاج‌آقا ابوترابی‌فرد، هر سال چند روز پیش از محرم، طلبه‌ها و مسئولان فرهنگی را جمع می‌کرد و برای محرم برنامه‌ریزی می‌کرد. می‌گفت: چیزی که در این تنگنای اسارت می‌تواند دست ما را بگیرد عزاداری اباعبدالله الحسین است. (علیدوست قزوینی، 1391)
تأثير عزاداری‌ها بر سربازان و نگهبانان عراقی
نگهبانان و سربازان عراقی تحت‌تأثير حالات عرفانی و روحانی عزاداران قرار می‌گرفتند. به‌همین‌علت، سربازان و نگهبانان عراقی اردوگاه از بین اراذل و اوباش بعثی‌ها انتخاب می‌شدند و اگر یکی از افراد عراقی تحت‌تأثير عزاداری‌ها قرار می‌گرفت، او را از اردوگاه بیرون می‌بردند.
نيز نگاه كنيد به سور و سوگ
كتاب‌شناسي
احمدی، عمران (1374). اردوگاه آیینه‌ها، خاطرات روحانیون آزاده. تهران: حوزه هنری.
افشین‌پور، عبدالامیر (1389). شن‌های سرخ تکریت. تهران: سوره مهر.
امیرسرداری، رضا (1375). شلمچه تا تکریت. تهران: حوزة هنري.
خاجی، علی (1391). شرح قفص. تهران: پیام آزادگان.
زین‌العابدین، مسعود (1392). تجمع ممنوع. آذربایجان شرقی: سوره مهر.
سرهنگی، مرتضی (1385) محرم در اسارت. تهران: مؤسسة همشهری.
سنگری، محمدرضا (1386). پیوند دو فرهنگ. قم: یاقوت.
علیدوست قزوینی، علی (1391). ابر فیاض. قم: عرش اندیشه.
محمدی، عبدالله (1385). عطش و معرفت. اردبيل: باغ اندیشه.
وکیلی، عباسعلی (1374). معنویت در اسارت. تهران: ستاد امور آزادگان.
مصاحبه با علي‌محمد احد طجری و ميرسيد از روحانيون آزاده.
زهرا يزدي‌نژاد