اشعار طنز در اسارت

مقدمه

در اصطلاح ادبیات به نوع خاصی از آثار نظم ادبی گفته می‌شود که انتقادی را بصورت خنده‌آور مطرح می‌کند و معادل "Satire" اروپایی به معنی انتقادی و طنزآمیز می‌باشد.طنز اگر چه بر خنده استوار است، اما این خنده موجب تفکر و وسیله‌ای برای رسیدن به هدفی بالاتر یعنی آگاه کردن مردم از رواج ظلم و ستم و نیز بی‌اعتبار شدن فضایل اخلاقی و انسانی در جامعه است و طنزپرداز یا نویسنده سعی در به چالش کشیدن این اوضاع نابسامان را دارد.

تاریخچه

در ادبیات قدیم ما "شعر طنز" به معنی امروزی آن و نوع ادبی مجزا و خاص وجود نداشت. شاعران بزرگ ما مثل "رودکی"، "سنایی"، "انوری"، "سعدی" و "حافظ" و "مولوی" با سخره گرفتن جامعه و ناهنجاری‌های آن بر بی‌عدالتی، تبعیض، ظلم و جهل و فقر می‌تازیدند و به رواج بی‌اخلاقی و رذایل و پلیدی انتقاد می‌کردند.

مثلاً "رودکی" خطاب به نمازگزاران ریاکار می‌گوید:

روی به محراب نهادن چه سود؟ •••• دل به بخارا و بتان طراز

ایزد ما وسوسه عاشقی •••• از تو نپذیرد، نپذیرد نماز!

"مولوی" نیز مدعیان بی‌خبری را اینگونه مسخره می‌کند:

عارفی پرسید از آن پیر کشیش •••• که توای خواجه مسن‌تر یا که ریش

گفت نی، من پیش از آن زائیده‌ام •••• بس بی‌ریشی جهان را دیده‌ام

تنها سخن "سعدی" با دلنشینی و ملایمت همیشگی به طنز امروزی نزدیک می‌شود؛ چرا که همگان، از جمله ظالم ستمکار را نیز به تامل و انفعال ‌وا‌میدارد. در "گلستان" باب اول چنین می‌آورد:

"یکی از ملوک بی‌انصاف، پارسایی را پرسید: از عبادت‌ها کدام فاضل‌تر است؟ گفت: تو را خواب نیمروز تا در آن یک نفس، خلق را نیازاری".اشعار طنز پرمخاطب‌ترین اشعار دوران مقاومت بود.

حضور و نقش سید علی اکبر ابوترابی فرد

سید آزادگان، مرحوم حجت‌الاسلام‌و‌المسلمین سید علی اکبر ابوترابی فرد (← ابوترابی فرد ،سید علی اکبر)، در هر اردوگاهی که حضور پیدا می‌کرد، شاعران را تشویق می‌كرد تا شعر طنز بسرایند و در جمع بخوانند. ایشان ازاین‌طریق سعی می‌کرد تا با ایجاد نشاط، روحیه آزادگان را تقویت کند. به‌همین‌علت بخش زیادی از اشعار شاعران با دستمایه طنز سروده شد.

برخی از این اشعار تا مدت‌ها در اذهان مخاطبان باقی می‌ماند و گاه و بی‌گاه، برخی ابیات آن از زبان آنان بیان می‌شد و موجب انبساط خاطر شنوندگان می‌شد. اشعار طنز بیشتر در عید نوروز و اعیاد مذهبی خوانده می‌شد.

اردوگاه موصل 1

خاستگاه این اشعار بیشتر در اردوگاه‌های موصل به‌ویژه موصل 1 (← اردوگاه موصل 1 )بود.

نیز نگاه کنید به شعر در اسارت؛ اسارت در شعر؛ ادبیات و هنر