مقرری ماهانه اسرا

ميزان حقوقي كه براساس معاهدات بين‌المللي به اسرا تعلق مي‌گرفت و عملكرد عراق در اين زمينه.

در زمان جنگ، رعايت اصول و قوانین خاصِ بشردوستانه حتی در برابر دشمن الزامي است. قوانین چهارگانة کنوانسیون ژنو در تاریخ ۱۲ آگوست ۱۹۴۹ و پروتکل‌های الحاقی آن در تاریخ ۸ ژوئن ۱۹۷۷ تنظیم شد. کنوانسیون‌های ژنو بر پایة احترام به حقوق افرادی که به‌طور مستقیم در درگیری‌ها شرکت نمی‌کنند و اشخاصی که به‌علت بیماری، جراحت، اسارت و هر علت دیگری فاقد توان مبارزه هستند، بنیاد نهاده شده است.

    طبق عهدنامة ژنو (پروتکل الحاقی ۱ فصل ۲) در ایام اسارت، همة اسرا باید از امکانات اولیه زندگی برخوردار باشند، امکاناتی نظیر سه وعده غذای گرم، مکان تمیز و مناسب برای زندگی، امکانات پزشکی در حد نیاز، ... و علاوه‌برآن، حقوق ماهانه دریافت کنند. گروهي از اسرا بي آنكه نامشان در صلیب سرخ ثبت شود، به اردوگاه منتقل می‌شدند و هیچ‌گونه حقوقی به آنها تعلق نمی‌گرفت؛ به‌جز چند پاکت سیگاری که هر چند وقت یک‌بار به آنها می‌دادند. اما گروهي ديگر پس از ثبت شدن نامشان در فهرست صلیب سرخ، طبق قانون کنوانسیون ژنو حقوق دریافت می‌کردند، که البته نظامیان عراقی بارها این قانون را نقض مي‌کردند و به‌جای دوازده ماه در سال، فقط یازده ماه حقوق می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌دادند. ازآنجاکه اسرای ایرانی در اردوگاه‌های عراق وضعیتِ معیشتی خوبی نداشتند، الزاماً به این حقوق نیاز داشتند.

    از نظر صلیب سرخ جهاني، میزان حقوق هر اسیر به درجة آن بستگی داشت. اسراي شخصی، سربازها، نیروهای بسیجی و سپاهی ماهيانه یک دینارونیم (هزاروپانصد فلس/ معادل سی تومان و پنج ریال در ایران) افسران ماهی شش دینار و دویست‌وپنجاه فلس بود، و بيشترين میزان حقوق که به هشت‌ونیم تا نُه دینار می‌رسید به سرگرد و سرهنگ‌ها اختصاص می‌یافت. ازآنجاکه یک‌ونیم دینار، حقوق ناچیزی برای اسرا بود، آنها باید برای خرج آن تدابیری گوناگون می‌اندیشیدند. در ساده‌ترین مثال، اسرا برای خرید یک ناخن‌گیر، باید چند ماه حقوقشان را پس‌انداز می‌کردند. اسرا بخشی از حقوق خود را به خرید مواد غذایی اختصاص می‌دادند. اجناس فروشگاه (حانوت)، که توسط درجه‌دارهای عراقی اداره می‌شد، اول برای تأمين لوازم درمانگاه، دوم لوازم موردنیاز درجه‌دارها، و در آخر برای اسیران معمولی (بدون درجه) آورده می‌شد.

    حقوق اسرا به‌صورت کالابرگ توزيع مي‌شد و آنها سياهة مایحتاج خود را به مسئول فروشگاه ارائه می‌دادند تا اجناس را برایشان خریداری کند. کالاهایی که به فروشگاه می‌آوردند، از چند قلمِ محدود نظیر (شیر خشک، شیره خرما، بیسکویت، خرما، شکر، خمیردندان و ...) تجاوز نمي‌كرد چون کالابرگ‌ها ارزش چندانی نداشت. در برخی از آسایشگاه‌ها، همة کالابرگ‌ها را جمع می‌کردند و به مسئول صندوق تحویل می‌دادند. مسئول صندوق عموماً فردی باهوش و حسابگر بود، که مبالغ جمع‌شده را به چند بخش تقسیم می‌کرد. بخشی را برای خرید کالاهای عمومی موردنیاز همة افراد آسایشگاه، ازقبیل شیر خشک، شکر، خرما و خمیردندان صرف می‌کرد؛ بخشی را نیز به خرید کالاهای شخصی مانند تیغ، مسواک و لباس اختصاص می‌داد. در این بخش، به‌علت كمبود بودجه، باید بسيار صرفه‌جویی می‌شد تا جایی که گاهي از یک مسواک شش سال استفاده مي‌شد. مسئول صندوق بخشی را هم پس‌انداز می‌کرد تا برای هزینة جوايز مسابقات، خرید سیگار برای افراد سیگاری، و دارو و مواد غذایی برای بیماران، استفاده كند. خرید سیگار برای افراد سیگاری به دو منظور صورت می‌گرفت: اول اینکه اسرای بی‌تفاوت را با دادن سیگار به گروه‌های فعال آسایشگاه جذب می‌کردند و دوم اینکه بعضی از اسرای ایرانی را که به کشیدن سیگار عادت داشتند و ترک آن برایشان سخت بود، در گروه نگه می‌داشتند.

  با توجه به قیمت غیرواقعی و گران اجناس در فروشگاه و حقوق ناچیز اسرا، آنها بارها دربارة پایین بودن حقوقشان به صلیب معترض شده بودند، که هربار به بهانه‌ای تقاضایشان رد می‌شد. اما با پافشاری و اصرار اسرای ایرانی، مأموران صلیب سرخ در ملاقات سال‌های آخر مقداری نخ، مسواک، خمیردندان و گاهی صابون آوردند و بین افراد تقسیم کردند.

کتاب‌شناسی

بخشنده، رحیم؛ محمدپور، جواد [و دیگران] 1388، شیوه تحقیق برگرفته از:www.iran_pw.com، سایت جامع آزادگان [15\01\2017].

خاجی، علی (1391). شرح قفص. تهران: پیام آزادگان.

داعی، علی (۱۳۸۷). حقوق اسیران جنگی در حقوق بین‌الملل بشردوستانه. تهران: پیام آزادگان.

کاشانی‌زاده، پروین (1395). من علیرضا متولد اُپاتان، چ3. تهران: پیام آزادگان.

پروین کاشانی‌زاده