هلال احمر
سازمان امدادرسان ايراني كه در رسيدگي به وضعيت اسرا نقش برجسته‌اي داشت.
مقدمه
جمعیت هلال احمر جمهوری اسلامی ایران يك سازمان غیرانتفاعی ایرانی و عضوی از نهضت جهاني صلیب سرخ و هلال احمر است كه داخل ایران و در برخی موارد، دیگر مناطق جهان به فعالیت‌های امدادی و بشردوستانه می‌پردازد. هلال احمر طبق وظایف بین‌المللی خود باید در مواقع بروز بحران‌هایی نظیر سیل، زلزله و جنگ و غیره در داخل و خارج مرزها به امدادرسانی و خروج مصدومان و قربانیان این حوادث کمک کند. جمعیت هلال احمر جمهوری اسلامی ایران در 1301 خورشیدی با نام «جمعیت شیر و خورشید» بنیاد گذاشته شد. پس از پیروزی انقلاب در 1357، تغییرات وسیعی در ساختار، ماهیت و وظایف جمعیت به وجود آمد و عنوان آن از جمعيت شير و خورشيد به هلال احمر تغيير يافت. (وبگاه رسمی هلال احمر ایران)
بی‌غرضی، استقلال،
بی‌طرفی، خدمت داوطلبانه، بشردوستی، یگانگی، و جهان شمولی از اصول هفت‌گانة نهضت صلیب سرخ و هلال احمر است. (همان)
نقش هلال احمر در دوران جنگ تحمیلی
در زمان جنگ تحمیلی، جمعیت هلال احمر براساس اصول هفت‌گانه و مأموريت ذاتی و امدادی خود، در حوزة امدادرسانی و درمانی مجروحان جنگی فعالیت می‌کرد که برپایی بیمارستان صحرایی، تأمين اقلام دارویی موردنیاز مجروحان جنگی، پشتیبانی از جبهه‌ها، و اعزام امدادگر ازجمله وظایف این سازمان محسوب می‌شد. اقدام مؤثر هلال احمر در زمان جنگ، تربیت نیروهای امدادگر و آشنا به کمک‌های اولیه و فوریت‌های پزشکی بود که اعزام این نیروها به منطقه، به لحاظ رسیدگی به امور مجروحان و انجام کارهای اولیه تا رسیدن آنها به بیمارستان‌ها، بسیار مهم و حائز اهمیت بود. (همان)
پشتیبانی از جبهه‌ها به‌کمک مردم انجام می‌شد. در شهرستان‌های مختلف، پس از جمع‌آوری کمک‌های مردمی اعم‌از پوشاک، خوراک، مواد مصرفی، سوخت و مانند آن پس از تفکیک و جداسازی و بسته‌بندی، ازطریق کامیون‌های هلال احمر به مناطق غرب و جنوب کشور ارسال می‌شد؛ همچنین هلال احمر، چه در خود جبهه و چه در پشت جبهه، ایستگاه‌های انتقال خون دایر کرده بود تا در زمان لزوم از آنها استفاده شود.
هلال احمر ایران، در ارتباطی نزدیک و خوب با صلیب سرخ، اوضاع اسرای عراقی را به‌طور کامل گزارش می‌کرد و به گفتة خود صلیب سرخ جهانی، همكاري هلال احمر ایران در این خصوص، طبق معاهدات بشردوستانه شکل گرفته بود.
ادارة امور اسرا و مفقودین
با شروع جنگ تحمیلی و اسارت و مفقودیت تعداد زیادی از رزمندگان و شهروندان مرزنشین، جمعیت هلال احمر ایران با وجود غیرمترقبه بودن جنگ و نداشتن تجربة لازم، اقدام به راه‌اندازي تشكيلاتي تحت نام ادارة اسرا و مفقودین می‌کند. تأسيس این اداره، گامی مؤثر در سازمان‌دهی وضع اسرا بود؛ زیرا این سازمان می‌توانست اطلاعاتی دربارة اسرا در کشور مقابل به‌دست دهد. بهجت افراز در 1363 به دستور دكتر وحیددستجردی، رئیس وقت هلال احمر، برای ریاست ادارة اسرا و مفقودین هلال احمر انتخاب می‌شود و از ابتداي 1363 تا پایان 1380 در این اداره خدمت می‌كند. بهجت افراز همچون مادری مهربان و نگران، سال‌های سال با غم و شادی خانوادة اسرا همراهی می‌کند و بی‌دلیل نبود که سید آزادگان، حجت‌الاسلام علی‌اکبر ابوترابی‌فرد او را «ام‌الاسرای» (افراز، 1395: 20) ایران نامید. گوشه‌ای از توجهات این بانوی ارجمند بدین شرح آمده است: «به هنگام تنظیم آیین‌نامة ستاد آزادگان وقتی به این بند رسیدیم که به‌ازای هر یک‌سال اسارت، یک سال خدمت دولتی برای اسرا محسوب شود، من به این بند اعتراض کردم و گفتم: یک سال خدمت و یک سال سابقه برای کسی صحیح است که روزی هشت ساعت در اداره کار می‌کند، پنج‌شنبه و جمعه هم تعطیل است و سالی یک ماه مرخصی دارد. شب‌ها هم در کنار خانواده‌اش، در کمال آرامش و آسایش خوابیده است و حقوق خود را هم دریافت می‌کند. ولی اسرا در شبانه‌روز 24 ساعت در اسارت هستند؛ حقوق ندارند؛ مرخصی سالانه و ماهانه ندارند. حالا اگر هر يك سال را سه برابر حساب نمی‌کنید، حداقل دو برابر حساب کنید. همه پیشنهاد مرا تأييد کردند و قرار شد هر يك سال اسارت، دو سال خدمت دولتی محسوب شود و الحمدلله در مجلس هم مورد تأييد قرار گرفت.» (اميري، 1387: 211)
شرح وظایف ادارة اسرا و مفقودین
1. رسیدگی به امور مفقودین ایرانی: آمار مفقودین این اداره شامل آمار مفقودین نیروهای مختلف مي‌شد، همچنین افراد غیرنظامی مرزنشین که در اوایل جنگ به دست عمّال رژیم بعث، به داخل خاک عراق منتقل شده‌اند.
2. رسیدگی به وضعیت اسرای ایرانی: بررسی و رسیدگی به مسائل و مشکلات مربوط به اسرا، مندرج در نامه‌های آنان و
انعکاس این مسائل و مشکلات درخصوص بقیة مفقودین، به کمیتة صلیب سرخ در طول جنگ و دو سال بعد از آن، چون هنوز برخي اسرا در اردوگاه‌های عراق حضور داشتند. در این بازة زمانی حدود 6 میلیون نامه بین اسرا و خانواده‌ها در دو کشور مبادله شد.
3. رسیدگی به وضعیت امور اسرا و مفقودین شهید ایرانی: دریافت گواهی فوت و علت آن و نشاني محل دفن از کمیتة بین‌المللی صلیب سرخ و پس از انجام اقداماتی تحویل به خانوادة شهدا.
4. اسرای آزادشده: برگزاری مراسم بازگشت و پیوستن آزادگان به خانواده‌های صبورشان و ایجاد هماهنگی در برنامة استقبال و تحویل اسرا به خانواده‌ها و اعزام به منازل خویش.
5. جست‌وجوی مفقودین بین‌المللی: در جهت به هم پیوستن افراد خانواده‌های ازهم‌دورافتاده ازطریق هلال احمر و صلیب سرخ.
6. درنهایت، جواب‌گویی و خدمات‌دهي به خانواده‌های مفقودین جنگی و غیرجنگی و پالایش کلیة اطلاعات و بررسی و رفع نواقص و تکمیل پرونده‌های آنان.
نيز نگاه كنيد به صليب سرخ؛ افراز، بهجت
کتاب‌شناسی
افراز، بهجت (1395). راه خدمت. چ دوم. تهران: پیام آزادگان.
امیری، حکیمه (1387). ام‌الاسرا. تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
دوست‌کامی، فاطمه (1390). چشم تر. تهران: پیام آزادگان.
وبگاه رسمی هلال احمر ایران. محمد کیشانی فراهاني