درجه های نظامی بعثی های اردوگاه های اسیران ایرانی

مقدمه

یکی از مهمترین موارد در نیروهای مسلح هر کشوری که از اهمیت ویژه ای برخوردار می باشد، بحث درجه ها و سلسله مراتب نظامی می باشد. درجه نظامی وجه تمایز بین نیروهای مسلح و مشخص شدن جایگاه آنها است.

درجه ها با توجه به هر سطح با هم متفاوت هستند. در حالت کلی سربازها، درجه داران، افسران جزء، افسران ارشد و امراء ( تیمسار ها و ژنرال ها) در ارتش های دنیا با درجه های مختلف نظامی وجود دارد.

مفاهیم

"درجه نظامی یا درجه‌بندی نظامی، سامانه‌ای منظم برای تشخیص سلسله مراتب در نیروهای مسلح یا نهادهایی است که توسط نظام سازماندهی می‌شوند. معمولاً یونیفرم و علائم نصب‌شده بر روی آن نشانگر درجۀ یک درجه‌بندی نظامی در طول عملیات‌ها و در زمینه‌های پشتیبانی، فرماندهی و هماهنگی بود. با گذشت زمان عملیات‌های نظامی بزرگتر و پیچیده‌تر شدند که این موضوع باعث شد تا سامانه‌های درجه‌بندی نیز به نسبت پیچیده‌تر گردند.امروزه تقریباً در تمام نیروهای مسلح جهان از درجه‌های نظامی استفاده می‌شود. در برخی مقاطع، کشورهای کمونیست استفاده از درجه را منع کردند (مثل ارتش سرخ روسیه شوروی در فاصلۀ سال‌های ۱۹۱۸ تا ۱۹۳۵،  ارتش آزادی‌بخش خلق چین از سال ۱۹۶۵ تا ۱۹۸۸  و ارتش آلبانی از سال ۱۹۶۶ تا ۱۹۹۱). اما پس از این که در عمل به مشکلات عملیاتی مربوط به فرماندهی و کنترل برخوردند استفاده از آن را بار دیگر قانونی ساختند ."

سیر تحول

ارتش عراق سال 1921 رسما تاسیس شد و مانند سایر ارتش های دنیا با درجه بندی نظامی خود را ساماندهی نمود.درجه ها نظامی ارتش عراق  تا سال 1965 تغییراتی از جهت شکلی و سلسله مراتب داشته اند اما از سال 1965 تا کنون تغییرات عمده ای نداشته اند. در جنگ تحمیلی عراق علیه ایران ، تعدادی از رزمندگان به اسارت دشمن در آمدند و در اردوگاههای مختلف در اطراف چند شهر مهم عراق مانند موصل، رمادی و تکریت نگهداری شدند. مسئولیت نگهداری اسیران ایرانی با دژبان مرکزی ارتش عراق بود. همانطور که در ارتش عراق و سایر ارتش ها سلسله مراتب نظامی از جایگاه مهمی برخوردار است در اسارتگاه ها( ←اردوگاه ها) نیز این موضوع مستثنی نبود و فرمانده اردوگاه بالاترین درجه را در بین نظامیان مسئول نگهداری اسیران ایرانی داشت.

دسته بندی درجه های نظامی

درجه های نظامی نظامیانی که مسئولیت نگهداری اسرا را عهده دار بودند به ترتیب ذیل بود:

·       مقدم= سرهنگ دوم

·       رائد= رائد

·       نقیب= سروان

·       ملازم اول= ستوان یکم

·       ملازم ثانی= ستوان دوم

·       نائب ضابط= ستوانیار

·       رئیس عرفاء = استوار

·       عریف= گروهبان یکم

·       نائب عریف= گروهبان دوم

·       جندی اول  سرباز یکم ( سرجوخه)

·       جندی مکلف= سرباز

درجۀ اکثر فرماندهان اردوگاه های اسیران ایرانی سرگرد بود و در مواردی اندک سرهنگ دوم و یا سروان نیز عهده دار فرماندهی اردوگاه بودند.

"به طور معمول تمامی اردوگاههای اسرا توسط یک افسر عراقی (به عنوان فرمانده اردوگاه) که عموماً دارای درجه های سروانی تا سرهنگی بودند اداره می شد. هر فرمانده دارای حداقل دو معاون بود که در اداره اردوگاه به وی کمک می کردند.  علاوه بر افسران فوق یک افسر از استخبارات (سازمان اطلاعات عراق) نیز در اردوگاه حضور داشت. اکثر این افسران اطلاعاتی تسلط خوبی به زبان فارسی داشتند. بعد از افسران، درجه داران قرار داشتند که در تماس نزدیک با اسرا بودند و در حقیقت آنها اردوگاه را اداره نموده و رفتار آنها تبلور سیاستهای ارتش عراق در مورد اسرای ایرانی بود." خاجی علی 1391

مسئولیت های پایین تر مانند مسئول قاطع، مسئول حانوت( فروشگاه یا دکان)، مسئول آشپزخانه و ...  در اختیار نظامیان دارای درجۀ استوار و گروهبان بود

"ورودی تبعیدگاه بسیار وحشتناک بود. راهرویی به عرض ۳/۵ متر و طول ۲۰ متر داشت که کمتر اسیری در هنگام ورود یا خروج از آن بی نصیب میشد. پیش از ما آواز نهاد تمام افرادی که به اینجا آورده شده بودند بلند شده بود. به ویژه مرحوم ابوترابی، داشت بی رحمانه به زیر دست و پای بعثی ها افتاده و تمام سر و صورتش خونین شده بود. آن طور که تعریف میکردند سروان جمال که فرماندهی اردوگاه را به عهده  داشت بدون آنکه مرحوم ابوترابی را بشناسد همسان با سایر اسرا ایشان را تحت شدیدترین وحشی گریها قرار داده بود." جمشیدی محمد حسن 1399

سربازان بویژه سربازان معمولی (جندی مکلف) وظیفۀ آمار و سرشماری و مراقبت از اسیران، بویژه زمانی که اسیران در محوطه مشغول هواخوری بودند را بعهده داشتند. تعدادی سرباز هم به صورت نوبتی 24 ساعته در کیوسک های نگهبانی مشرف بر اردوگاه ، اسیران را مراقبت می کردند.[1] پورقناد، علیرضا 1402

"به طور کلی در هر قاطع و بند از اردوگاه، سه سرباز و یک نفر درجه دار به عنوان مسئول قاطع حضور داشتند که­مسئولیت نگهبانی از اسرا بر عهدۀ آنها بود گاهی مسئول درجه دار نبود و سربازی بود که به دلیل تحصیلات یا رابطه بیشتر با حزب بعث یا سابقه و سنوات بیشتر مسئول آن سه می شد. بعد از آمار عصر و بررسی قاطع ها، همگی راس ساعتی بدون استثناء طبق دستوری که از مقامات مافوق داشتند از اردوگاه خارج می شدند و به مقر می رفتند و آسایشگاه ها تحت نظر کیوسک های نگهبانی بود و هیچگاه شب وارد اردوگاه نمی شدند مگر مواقع ضروری و با هماهنگی فرماندهان ما فوق." کرمی، حسین 1396

سایر درجه های نظامی (بالاتر از سرهنگ دوم)

·       عقید= سرهنگ تمام

·       عمید = سرتیپ

·       لواء= سرلشکر

·       فریق= سپهبد[2]

·       فریق الاول= سپهبد تمام

·       مهیب = ارتشبد ( این درجه ویژه شخص صدام بود)

درجه های فوق ارتباط مستقیم با اردوگاه اسیران ایرانی نداشتند بجز چند مورد از جمله سرتیپ نزار که مسئول کمیته اسرا بود. همچنین گاهی فرماندهان چند اردوگاه که نزدیک هم بودند تحت نظر یک نظامی بالاتربودند که معمولا سرهنگ دوم یا سرهنگ تمام بود مانند اردوگاههای رمادی که مدتی سرهنگ علی فرماندهی آنها را به عهده داشت.

شکل درجه های نظامی ارتش عراق

معمولا درجه‌های نظامی روی سرشانه یا بازوی و گاهی یقۀ یونیفرم‌های نظامی نصب می‌شوند و از روی تعداد ستاره‌ها و اشکال موجود روی این قسمت ها، می‌توان به درجه و مقام یک عضو نظامی پی برد.

ü     مهیب = عقاب بعلاوه دو خوشه گندم و دو شمشیر ضربدری وسط خوشه ها روی شانه

ü     فریق الاول= یک عقاب بعلاوه دو شمشیر و دو ستاره وسط شمشیرها روی شانه

ü     فریق= یک عقاب بعلاوه دو شمشیر بصورت ضربدری و یک ستاره وسط شمشیرها روی شانه

ü     لواء= یک عقاب بعلاوه دو شمشیر بصورت ضربدری روی شانه

ü     یک عقاب بعلاوه سه ستاره روی شانه

ü     عقید= یک عقاب بعلاوه دو ستاره روی شانه

ü     مقدم = یک عقاب بعلاوه یک ستاره روی شانه

ü     رائد= یک عقاب روی شانه

ü     نقیب= سه ستاره روی شانه

ü     ملازم اول= دو ستاره روی شانه

ü     ملازم ثانی = یک ستاره روی شانه

ü     نائب ضابط= یک عقاب روی یقه

ü     رئیس عرفاء = چهار خط روی بازو

ü     عریف = سه خط روی بازو

ü     نائب عریف = دو خط روی بازو

ü     جندی اول = یک خط روی بازو

ü     جندی مکلف = بدون درجه

نکته: نوک عقاب ها بطرف داخل بسوی گردن می باشد.                

حسین کرمی                       

کتابشناسی

1)    خاجی، علی(1391) شرح قفص، تهران: پیام آزادگان

2)    ده نمکی، مسعود و دیگران(1374) . خاکریز پنهان5، تهران: ستاد آزادگان

3)    کرمی، حسین(1396). دانه های انار، تهران: سوره مهر

4)    ولی پوررزمی ، سیدحسین(1399) . از فیضیه تا الرشید، تهران: پیام آزادگان

5)    پورقناد، علیرضا (1402)). مصاحبه

6)    گزارش شماره 1809 صلیب سرخ جهانی از اردوگاه اسرای ایرانی در عراق 1983

7)    گزارش شماره 2049 صلیب سرخ جهانی باز اردوگاه اسرای ایرانی در عراق 1983

8)    گزارش شماره 1653 صلیب سرخ جهانی از اردوگاه اسرای ایرانی در عراق1982

9)     https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%AF%D8%B1%D8%AC%D9%87_%D9%86%D8%B8%D8%A7%D9%85%DB%8C

---

[1] ) اکثرسربازان که چندین سال از سه سال اجباری آنها گذشته بود و بدلیل جنگ صدام آنها را ترخیص نکرده بود، بصورت موقت و پیمانی از درجه گروهبانی برخوردار بودند. 

[2] ) با اضافه شدن واژۀ رکن   درجه از اهمیت بالاتری برخوردار است   و نشان دهنده گذراندن دوره های خاص می باشد و یک نوار قرمز دورتا دور سرشانه  وجود دارد  مانند لواء الرکن  = سرلشکر ستاد یا عمید الرکن سرتیپ ستاد.