خاکریز پنهان
کتابی دربردارندة فرهنگ اصطلاحات و تعابير اسراي ايراني در عراق.
اين فرهنگ الفبايي با همكاري 74 تن از آزادگان و زير نظر عباسعلي وكيلي، رئيس وقت ستاد رسيدگي به امور آزادگان تدوين شده است. گروه تحقيق و نويسندگان شامل افراد زير است: مسعود ده‌نمكي، جعفر مزيديها، محمد قاسم‌خاني، رضا كاكا، علي‌اكبر آينه‌وند و ايرج هاتفي. اثر 398 مدخل از موضوعات اسارت را دربر مي‌گيرد. واژگان اين مجموعه گاه معناي كنايي، رمزي و استعاري دارند و گاه با توجه به موقعيتي كه اسرا در آن قرار گرفته‌اند، به‌كار رفته‌اند.
در مقدمه اثر ذيل معرفي آن آمده است: «... در آن، گوشه‌اي از حماسة مقاومت و ايثار آزادمردان جبهة اسلام در اسارتگاه‌هاي مخوف عراق روايت شده است».
حيطة موضوعي و مداخل اين فرهنگ، موارد متنوع زندگي آزادگان در اسارت را دربر مي‌گيرد كه عبارت‌انداز:
صليب سرخ: آب از نو مي‌آيد، هوا صليبيه، اسراي صليبي.
غذا و تغذيه: آب و علف، ارزاق، بيجي، تمّن، چلو درخت، حلواي اسارتي، حلواي سياسي، خرما شكلاتي، خورشت وحشت، سركة اسارتي، سيّاره الرزاق، سيد سمون (نان‌آقا)، شوربا، شيريني اسارتي، صمّون، ماء زمزم.
شكنجه: آدم‌كش، آزمايشگاه، آش داغ، آفتاب‌پرست، آهني، اتاق پذيرايي، اتاق مرگ، اسراي سفارشي، اطويي، حمايه (جنايه)، پذيرايي، تونل وحشت، جمعه سياه، چلوكابل، حلقه ارادت، حوض خونين، داروي خارش، دسر، دكتر كابلي، ديوار مرگ، زاويه اردوگاه، ستون مرگ، شكنجه فرعي، شكنجه اصلي، ضابط برقي، عبدالجن، غروب عاشورا، كبابخانه، كوچه مرگ، كيسة وحشت، مجسمه يخي، حوض خونين.
اردوگاه‌ها و مكان‌ها: آزادگاه، آسايشگاه، دجّالين، اردوگاه اطفال، اردوگاه بياباني، اردوگاه تبليغاتي، اردوگاه مرگ، ساعت آسايشگاه، بين‌القفصين، تبعيدگاه، حسينيه، سه‌راه سرگردان، قاطع، قاعه، قبرستان گمنام، قتلگاه، قرارگاه، قفس، قلعه‌اي‌ها، كمپ شورشي‌ها، مرافق، مردابگاه، مطبخ، مكتبه،
جاسوسي عراقي‌ها: آژ- يخ، آسمان ابري است، آفتابه را آب كنيد، آنتن، ارتش قلي، استخبارات، بادكنك، بي‌سيم، خوش ولد، ستون پنجم، سرويس اساسي، سفيد، سه سه، سيم‌خاردار، قرمز.
باغباني: فلاح، آفت عراقي.
عزاداري: واكسن ضدّعزاداري، خادم، خادم‌الحسين.
لباس: ابره، بطانيه، بنطلون، جواريب، چهل تكه، خيّاطه، دشداشه، فانيل (زيرپيراهن)؛ كلاه ضدسينوزيت، لباس بيلرسوت.
اسباب حمام و دستشويي: ابريق، اشميش، الحمامات الجديده، بالش شيشه‌اي، غسل نرمشي.
آمار: ابوزاويه، پنج‌پنج، سرها پايين.
صدام: ابولي، البخيل صدام، پالاندوز قادسيه، سيفون، گراز، قلي، عبدلي، قاطرنا (به‌جاي قائدنا)، هوشنگ‌خان.
بيماري و بهداشت: اسير نيست، اشعه، انجمن شپش‌گيري، جراحي عراقي، جرب‌خانه، جشن گال، حبّه، حلّاق، حمام اسرايي، ردهه (محل استراحت بيمار)، ساطور جراحي، سردخانه، سلاخ‌خانه، صابون تايدي، صيدليّه، كميته بهداشت، مرده‌شورخانه (به‌جاي حمام)، مشت حواله‌اي (براي بي‌هوشي)، مكينه حلّاقه (ماشين اصلاح)؛ ويزيت زندان، يوم‌التيغ (دوشنبه و جمعه كه به تراشيدن سر و صورت با تيغ اختصاص داشت)، يوم‌التنظيف (جمعه).
نماز: امام جماعت، امام جماعت پنهان، امام جماعت كبود، باغ ملكوت، بت‌پرست، بيت‌الاحزان، پالگدكن، پيشنماز، شعرخواني، صد حال به اين حال‌ها، مهرسازان، فلك جماعت، مهرسايي، نماز زير پتو، نماز سياسي، نماز ممنوع.
امام خميني: پدربزرگ، بابابزرگ، برق رفت خميني (به‌جاي شعار «مرگ بر...»)، رحمت خميني، عبدالله.
بازي و سرگرمی: بازي جوراب، تئاتر اردوگاهي، ترازوي اردوگاه، توپ پتويي، تيم تعاوني چهار، جعبه جادو، حديقه، خداحافظ اسارت، سبزه آرمي، سفره هفت‌سين، كارت دعوت، مسابقات كشتي، مهماني آسايشگاهي، نمايش آسايشگاهي، نمايش اردوگاهي.
ناسزا: بي‌شرفي، خشتمال، صدام خاليه، قندره.
شخصيت‌هاي ايراني: پدر اسرا (حجه‌الاسلام ابوترابي‌فرد)، حبيب‌بن مظاهر (اسراي مسن)، دايي اكبر (آيت‌الله هاشمي رفسنجاني)، عمو علي (آيت‌الله خامنه‌اي)، شيخ بغدادي (شيخ علي تهراني)، علي‌اصغر اردوگاه (اسراي كم‌سن‌وسال).
اسامي رايج نگهبانان بعثي: خنذير، رضاشاه ملعون (ضدشورش)، زردسبيل، ژاپني، سرگرد صابوني، سروان غوله، سروان گردن‌شكسته، سفّاك، سيد لوله، شغال زرد (عز-كچل)، شكارچي، شلغم (جندي‌الناس)، جندي شليل، شيرو، طارق ذليل، عقيل سياه، علي كابلي، علي كافر، علي امريكايي، فرعون، كريم مورچه‌خوار، گوجه، لفته سياه، محسن كوچولو، محمد امشي، محمد مسمار، محمد موجي، محمّد قصاب، مزاحم، ابليس، ابن‌ملجم، احمد مقوّا، ازمار، بستني‌فروش، بشكه، پسردايي، پلنگ صورتي، پليكان جهنم، تاكسي برگشتي، جاسم چركي، جاسم چوپان، جندي امريكايي، جندي چوپان، حرس مهربان، حسن چوپان، جندي خميس (خبيث).
آشپزي: رانندة اسكاچ، سكّين، قاتل مرغان.
مديريت: سيّدالرئيس، رئيس‌جمهور، شورا، مسئول تداركات، مسئول حانوت، مسئول دارو، مسئول دعا، مسئول روحيه، مسئول فحشا و منكرات (مأمور عراقي پخش ترانه از بلندگوها).
مطبوعات: زورنامه، سانسورچي، سفره‌نويس، مركّب اسارتي.
راديو: سفره حضرت عباس، سفرة رحمت، شيطان ناطق (راديو عراق)، قوطي.
جاسوسي: ضدالدين (به‌جاي عزالدين، افسر اطلاعات عراق)، گاو صندوق، گروه سم‌پاشي، گروه ضدخرابكاري، گيوه.
ازنظر بسامدي موضوعاتی مانند شكنجه و جاسوسي، تعداد بيشتري از مداخل را به خود اختصاص داده‌اند كه نشان از اهميت آنهاست. مداخل شخصيت‌هاي عراقي بيشتر با الفاظ منفي تعريف شده‌اند و به ستمكاران تاريخ تشبيه شده‌اند كه صدام در رأس آنها قرار دارد. در مداخل اردوگاه، بهداشت و تغذيه نوعي انتقاد از وضع موجود روايت مي‌شود. تعريف‌نگاري در اين فرهنگ به‌گونه‌اي است كه تعاريف كوتاه و موجزند و معمولاً از 10 سطر تجاوز نمي‌كنند. ارجاع به مداخل ديگر نيز در اين اثر ديده مي‌شود و 34 مدخل از كلّ مداخل، ارجاعي است. بخش ضمائم فرهنگ، درجات نظامي ارتش عراق و معادل آنها، پركاربردترين اصطلاحات اسرا و تصاوير كوپن‌هاي خريد و معادل ريالي آنها را دربر مي‌گيرد.
اين كتاب در سومين دوره كتاب سال دفاع مقدس مورد تقدير قرار گرفته است.
کتاب‌شناسی
ده‌نمكي، مسعود و ديگران (1374). خاكريز پنهان. فرهنگ اصطلاحات و تعابير اسراي ايراني در عراق. تهران: ستاد رسيدگي به امور آزادگان.
اصغر اسمعیلی