انتخاب آیت‌الله خامنه‌ای به رهبری انقلاب و اسیران ایرانی
وقتی امام خمینی(ره) رحلت کرد، آزادگان نه فقط در کورۀ غم سنگین از دست دادن آن رهبر عظیم‌الشأن گداختند بلکه نگران بودند پس از ارتحال امام، در کشور چه وضعی پیش خواهد آمد. جنگ روانی دشمن در کنار حادثۀ تلخ و غم‌بار رحلت امام(ره) و بی‌خبری از آنچه در ایران می‌گذشت، شرایط را برای آزادگان ماتم‌دیده دشوار کرده بود. هیچ‌کس آرامش نداشت. همه در بهت و حیرت فرو رفته بودند. آثار نگرانی از شرایط کشور پس از امام(ره) در چهره‌ها نمایان بود. در آن فضای طوفانی و یأس‌آور، انتشار خبر انتخاب حضرت آیت‌الله خامنه‌ای به جانشینی امام راحل(ره) بارقه‌های امید را در دل آزادگان روشن کرد و آرامش ازدست‌رفته باز آمد.
تأثیر انتخاب آیت‌الله خامنه‌ای بر روحیۀ اسیران ایرانی در شرایط بسیار دشوار اسارت پس از ارتحال امام در نوشته‌ها و بیان تعدادی از آزادگان مشاهده می‌شود:
حسین طحان در خصوص تأثیر انتخاب آیت‌الله خامنه‌ای بر روحیۀ آزادگان می‌گوید: «با شنیدن خبر ارتحال امام(ره) همة امیدها به یأس بدل شد، پاهایمان سست و زبان‌هايمان حتی قدرت بیان یک جمله را هم نداشت... اما خبر انتخاب آیت‌الله خامنه‌ای، جانی تازه به کالبد اسرا بخشید و مانند آبی که بر روی آتش بریزند، باعث التیام قلب‌های شکسته شد. خدا را سپاس می‌گوییم که چنین انتخاب به‌حقی توانست نهضت را از هزاران دسیسه حفظ کند و شادمانی دشمنان دوام نیاورد.» (طحان، 1390: 100-99)
مهدی شهسواری، که همانند دیگر هم‌بندان شاهد واقعۀ تلخ رحلت امام(ره) بود، در خصوص انتخاب آیت‌الله خامنه‌ای می‌گوید: «در سوگ امام تا چهل روز حالت عادی اردوگاه به هم ریخته بود. تنها چیزی که طی این مدت توانست روحیۀ بچه‌ها را آرام کند خبر انتخاب حضرت آیت‌الله خامنه‌ای به رهبری بود که واقعاً برای همه بهترین و خوشحال‌کننده‌ترین خبر در کنار بدترین و ناراحت‌کننده‌ترین خبر بود. آن روز یکی از افسران عراقی به ما گفت: خداوند شما را دوست دارد، یک امام پیر از شما گرفت و در عوض یک امام جوان به شما داد.» (عطاریان، 1386: 129)
احمد یوسف‌زاده دربارۀ واقعۀ ارتحال امام(ره) و انتخاب مقام معظم رهبری می‌گوید: «فضای اردوگاه پر بود از سکوت و ناامیدی. خبر فوت امام ضربۀ هولناکی بود که ما به‌سختی توانستیم تحملش کنیم... عصر روز پانزدهم خرداد رادیو عراق خبر از انتخاب آیت‌الله خامنه‌ای به‌عنوان رهبر جمهوری اسلامی داد. این خبر به همه روحیه داد و ناامیدی‌ها را از میان برد و مرهمی شد بر زخمی که از فوت امام در دل‌هایمان داشتیم.» (یوسف‌زاده، 1393: 150-149)
محمدرضا حسنی‌سعدی، در خصوص تأثیر انتخاب حضرت آیت‌الله خامنه‌ای بر روحیۀ آزادگان معتقد است که اين انتخاب سبب شد تا غم و شادی در دل آزادگان در هم آمیخته شود: «خبر انتخاب مقام معظم رهبری، نگرانی‌ها را تبدیل به اطمینان کرد. غم جان‌گداز آن عزیز ازدست‌رفته و سرور و شادی انتخاب مقام معظم رهبری در هم می‌آمیخت.» (حسنی‌سعدی، 1387: 160)
جوانمرد احمدی دربارۀ ارتحال امام(ره) و انتخاب حضرت آیت‌الله خامنه‌ای می‌گوید: «... کسی حوصلة بیرون رفتن از آسایشگاه را نداشت؛ حتی ظرف‌های غذا دست‌نخورده می‌ماند... با انتخاب حضرت آیت‌الله خامنه‌ای به‌عنوان جانشین امام، بچه‌ها جان دیگری گرفتند و اسارت مسیر خود را همچنان طی نمود.» (احمدی، 1391: 43)
سید محسن یحیوی، که سال‌ها در سلول زندانی بود و مدت ده سال در زندان‌های رژیم بعثی صدام سختی‌های اسارت را تحمل کرد، در واکنش به خبر انتخاب آیت‌الله خامنه‌ای و تأثیر آن بر روحیة آزادگان می‌گوید: «هر اعلام تأیید از رهبری آیت‌الله خامنه‌ای که از رادیو (رادیوی مخفی) شنیده می‌شد، آبی بود بر آتش التهاب نگرانی‌ها و ناراحتی‌های ما نسبت به انقلاب و آنچه که در کشور می‌گذشت.» (یحیوی، 1379: 193)
بهرام‌علی فرهادی، که همانند همة آزادگان، نگران آینده کشور پس از ارتحال امام خمینی(ره) بود، در این‌باره می‌گوید: «یکی از دغدغه‌ها و نگرانی‌های ما این بود که فکر می‌کردیم بعد از امام(ره)، کار انقلاب و کشور یکسره خواهد شد. از خود سؤال می‌کردیم که چه کسی وجود دارد که بتواند پا جای پای امام راحل بگذارد و هدایت و رهبری جامعه را برعهده بگیرد؟ تا اینکه در روز پانزدهم خرداد، توسط نگهبانان (اردوگاه) باخبر شدیم که مجلس خبرگان، آیت‌الله خامنه‌ای را به رهبری انتخاب کرده است. این خبر از اندوه رحلت امام کاست و امید در دل‌های ما جوانه زد.» (فرهادی، 1383: 103)
رحلت امام(ره) برای آزادگان که سال‌های اسارت را به عشق او سپری کرده بودند و در راه این عشق الهی همة سختی‌ها را بر جان خریده بودند و در دل آرزوی دیدارش را داشتند دهشت‌آور بود. در ابتدا کسی باور نمی‌کرد و موجی از یأس و سردرگمی آفرید. اما خبر انتخاب آیت‌الله خامنه‌ای این فضای وحشت‌آور را شکست و آزادگان را به زندگی برگرداند. سید حسین تاج‌زاده نیز در تشریح شرایط پس از ارتحال امام خمینی(ره) می‌گوید: «... آن روز (چهاردهم خرداد) سخت‌ترین روز اسارت بود. از شدت حادثه بر این گمان بودیم که به آخر راه رسیده‌ایم و امیدی برای بقا و پایداری انقلاب نیست؛ ازاین‌رو حالت انتظاری دردناک برای آینده، بر وجودمان مستولی شده بود... خبر رهبری حضرت آیت‌الله خامنه‌ای موجب تسکین و آرامش قلب‌ها شد. با شنیدن این مژده، به شکرانة الطاف و عطایای بی‌کران (خداوند) سجدۀ شکر کردیم و به دعا و ثنا پرداختیم.» (تاج‌زاده، 1375: 85)
غم رحلت امام چنان سنگین بود که بیم آن می‌رفت بعضی از آزادگان از شدت اندوه جان خود را از دست بدهند. حسین علیجانیان به وجود چنین وضعیتی در اردوگاه اشاره می‌کند و می‌گوید: «اسارت واقعاً برای ما سخت شد؛ زیرا پشتیبان ما از دست رفته بود. بعضی در آستانۀ بریدن از زندگی قرار داشتند و اگر ایمان به خدا و توسل به ائمۀ اطهار علیهم‌السلام نبود واقعاً از دست می‌رفتند. با شنیدن خبر رهبری حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، قوای ازدست‌رفته برگشت و دل‌ها دوباره متوجه ولایت شد.» (عطاریان، 1386: 30)
اسماعیل شمس با اشاره به نگرانی آزادگان نسبت به وضعیت کشور پس از رحلت امام می‌گوید: «همه‌چیز در آن شرایط سخت، پایان‌یافته به‌نظر می‌رسید و در حالت سردرگمی به سر می‌بردیم. بی‌اطلاعی از شرایط کشور پس از رحلت امام به‌شدت ما را نگران کرده بود. این وضعیت ادامه داشت تا اینکه خبر انتخاب حضرت آیت‌الله خامنه‌ای به دست ما رسید. این خبر تا حدودی از تلخی ارتحال امام کاست و ما را به آیندۀ کشور امیدوار ساخت.» (کیانی، 1388: 101)
سعید اوحدی، که در زمان ارتحال امام(ره) با سید آزادگان حجت‌الاسلام حاج سید علی‌اکبر ابوترابی‌فرد در یک اردوگاه به سر می‌بردند، می‌گوید: «خبر انتخاب آقا توسط خبرگان رهبری که منتشر شد، آقای ابوترابی‌فرد در کاغذی خطاب به آزادگان هم‌بند نوشت: این عبد صالح خدا از امروز به‌عنوان ولی فقیه منصوب شد... . ما برای اولین‌بار بود که واژۀ عبد صالح خدا را در مورد حضرت آقا شنیدیم. ایشان در خلال متن یادداشت خود، اطلاعات عمیقی از زندگی و شخصیت آقا به ما داد و آرامش خوبی را بر اردوگاه حاکم کرد. بعد از آن انگار اردوگاه حیات دوباره‌ای به‌دست آورد. ما به این باور رسیدیم که با رهبری حضرت آقا، بی‌صاحب نیستیم. مملکت رهبر دارد و این، آرامش عجیبی برای ما به ارمغان آورد.» (مصاحبه با سعید اوحدی، 1394)
حسین اصلاحی پس از تشریح شرایط دشوار آزادگان در پی ارتحال امام(ره) در خصوص تأثیر انتخاب حضرت آیت‌الله خامنه‌ای بر روحیۀ هم‌بندان می‌گوید: «حادثۀ ارتحال امام بزرگ‌ترين حادثۀ تاریخ ده سالۀ اسارت ما بود و تلخ‌تر از آن ندیده بودیم؛ ولی به‌واسطۀ اتفاقی که یک روز بعد افتاد همه کمر راست کردیم و نور امید در دل‌هايمان روشن شد. این چیزی نبود مگر لطف خداوند که در آن شرایط شامل حال ما شد.» (مصاحبه با حسین اصلاحی، 1394)
عبدالمجید رحمانیان نیز در این‌باره می‌گوید: «اگر از همۀ آزاده‌ها بپرسید وقتی آقا انتخاب شد چه حسی داشتید؟ خواهند گفت این انتخاب، یک انتخاب الهی بود و بحمدالله در پی آن آرامش ایجاد شد.» (مصاحبه با عبدالمجید رحمانیان، 1394)
در پی رحلت امام خمینی(ره) اسرا با دو بحران روحی روبه‌رو شدند: اول ارتحال امام بود که ضربۀ سنگینی بر آنان وارد کرد و دوم نگرانی عمیق از وضعیت کشور پس از امام بود که بر روح و روان آنان چنگ انداخته و بی‌قرارشان می‌کرد.
محمدجواد فاضلی‌نیا در این‌باره می‌گوید: «در آن شرایط سخت که غم و اندوه بر سر و روی بچه‌ها آوار بود، وقتی به فاصلۀ کمی خبر جانشینی حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در اردوگاه پیچید، برايمان آرام‌بخش بود. ایشان برای اسرا چهرۀ شناخته‌شده‌ای بودند. این خبر از دو جهت مسرت‌بخش بود: اول اینکه خیال همه را راحت کرد که مملکت صاحب دارد؛ دوم اینکه کسی به جانشینی امام انتخاب شدند که از شخصیت‌های شناخته‌شدۀ کشور بودند.» (مصاحبه با محمدجواد فاضلی‌نیا، 1394)
محمدحسین نیک‌پرور در رابطه با تأثیر انتخاب حضرت آیت‌الله خامنه‌ای بر روحیۀ آزادگان و تغییر فضای ذهنی آنان می‌گوید: «سکوت بر اردوگاه حاکم بود. در همۀ بچه‌ها حالت افسردگی به چشم می‌خورد. نگران بودیم که برخی به جنون برسند. خدا لطف کرد و آیت‌الله خامنه‌ای به رهبری انتخاب شد. پس از رحلت امام، بهترین روز ما همین اتفاق بود، نفس‌های حبس‌شده آزاد شد. بچه‌ها روحیه گرفتند و دوباره شاد و امیدوار شدند. می‌گفتند از این به بعد اگر آزاد هم نشویم، اهمیتی ندارد.» (مصاحبه با محمدحسین نیک‌پرور، 1394)
در بررسی مجموعه‌ای از خاطرات مکتوب و مصاحبه‌های آزادگان، همه بر تأثیر زیاد انتخاب به‌موقع و سریع رهبر توسط مجلس خبرگان بر حفظ و ارتقاي روحیة آنان در شرایط طاقت‌فرسای پس از ارتحال امام تأکید و این اقدام را حائز اهمیت بسیار در دوران مقاومت خود دانسته‌اند.
کتابشناسی
طحان، حسین (1390). راز ماندن. تهران: پیام آزادگان
عطاریان، سعید (1386). رمز مقاومت. ج 1. تهران: پیام آزادگان
گودرزی، علی‌محمد (1391). عقابان در بند. تهران: آجا
یوسف‌زاده، احمد (1393). هفده سالگي‌ام. تهران: پیام آزادگان
حسنی‌سعدی، محمدرضا (1387). 3000 روز اسارت. کرمان: لشکر ثارالله
یحیوی، سید محسن (1379). ده سال تنهايي. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
فرهادی، بهرام‌علی (1383). 1271 روز اسارت. تهران: شاهد
پیرهادی، محمدرضا (1390). از ميان ديوارهاي بلند. تهران: انتشارات علمی فرهنگی صاحب‌الزمان(عج)
تاج‌زاده، سید حسین (1375). آسمان فكه. تهران: حوزۀ هنری
کیانی، بیژن (1388) حجت اسلام. تهران: پیام آزادگان
مصاحبه‌ها
1. نوری، حسن، 1394، (مؤسسه انقلاب اسلامی)
2. کیانی، بیژن، 1394، (مؤسسه انقلاب اسلامی)
3. اوحدی، سعید، 1394، (مؤسسه انقلاب اسلامی)
4. اصلاحی، حسین، 1394، (مؤسسه انقلاب اسلامی)
5. رحمانیان، عبدالمجید، 1394، (مؤسسه انقلاب اسلامی)
6. فاضلی‌نیا، محمدجواد، 1394، (مؤسسه انقلاب اسلامی)
7. باقری، عباس، 1394، (مؤسسه پیام آزادگان)
8. نیک‌پرور، محمدحسین، ، 1394، (مؤسسه پیام آزادگان)
بیژن کیانی شاهوندی