ستاد رسیدگی به امور آزادگان

تاريخچة شكل‌گيري و وظايف و فعاليت‌هاي نهاد مرتبط با اسيران ايراني.

مقدمه

با تصویب شورای عالی دفاع و تشکیل کمیسیون ادارة اسرای جنگی، در تاریخ 13/1/1361 در حضور امام خمینی (ره) فرمان تشکیل «ادارة اسرای جنگی» صادر شد. مسئولیت اولیة این کمیسیون برعهده دولت بود که از تاریخ 12/2/1362 به بعد، سرپرستی آن برعهده دبیر شورای عالی دفاع مرحوم شهید محمدعلی نظران قرار گرفت. ادارة اسرای جنگی دارای کمیته‌ها و زیرمجموعه‌هایی نُه‌گانه شامل دبیرخانه، کمیتة فرهنگی، کمیتة بهداشت و درمان، کمیتة کار، کمیتة تشخیص و تفکیک اطلاعات، کمیتة تبلیغات و روابط عمومی، دادگاه ویژة اسرا و کمیتة تبادل اسرا بوده است. این کمیته تا پایان جنگ و تشکیل ستاد رسیدگی به امور آزادگان مسئولیت اجرايي امور اسرای ایرانی و عراقی را برعهده داشت.     ستاد رسيدگي به امور آزادگان در 22 مرداد 1369، هم‌زمان با بازگشت اُسرا به کشور، براساس قانون حمايت از آزادگان مصوب 23 آذرماه 1368 مجلس شورای اسلامی تشكيل شد. براساس مادة 28 قانون حمایت از آزادگان: «آيین‌نامه‌های اجرایی این قانون، حسب مورد ظرف مدت دو ماه به پیشنهاد دستگاه‌های ذي‌ربط و با تأييد دستگاه مسئول رسیدگی به امور آزادگان و تصویب هيئت وزیران به مورد اجرا گذاشته می‌شود» و همچنین براساس مادة 29 قانون مذکور رئيس‌جمهور مسئول حسن اجرا این قانون بوده و «رئیس ستاد رسیدگی به امور آزادگان» را منصوب می‌کرد .

    این ستاد در نخستين گام با تبادل انبوه اسرا مواجه شد و براساس همان قانون و با مساعدت و همراهي ديگر دستگاه‌ها، مسئوليت اين كار را به دوش گرفت و تبادل 39026 آزاده و به تعداد بیشتر اسير عراقي را انجام داد. اين ستاد بيش از 270 واحد ستادي در سراسر كشور تشكيل داد و خدمات‌دهي به آزادگان را در زمينه‌هاي گوناگون آغاز كرد. رياست ستاد رسيدگي به امور آزادگان برعهدة عباسعلي وكيلي بود.

وظایف ستاد

کلیة امور مرتبط با آزادگان (جز مسائل مرتبط با جانبازی) در حیطة اختیارات اين ستاد بود. عمده‌ترین عرصة فعالیت ستاد آزادگان شامل تبادل اسرا، تعیین وضعیت اسرای مفقود، تعیين وضعیت خدمت وظیفه عمومی آزادگان، امور ثبت احوال، وضعیت جانبازی، معالجه و درمان و امتیازات بیمه‌ای و مستمری آزادگان ازکارافتاده، تحصیلات، اشتغال، تسهیلات، امتیازات تحصیلاتی- رفاهی و تا حدودی موارد درمانی- بهداشتی آزادگان و خانواده آنها و... بود. فعالیت این نهاد، به‌صورت ستادی بود و هیچ کارمند رسمی نداشت، بلکه کارمندانش قراردادی یا مأمور بودند؛ زيرا رویکرد این ساختار به‌صورتی مقطعی و ستادی درنظر گرفته شده بود.

    از اوایل 1372 باتوجه به ضرورت حمایت‌های اقتصادی از آزادگان، مجموعة شرکت‌های احرار زیرمجموعه ستاد آزادگان تشکیل شد که در راستای جبران بخشی از عقب‌ماندگی‌های مادی زمان اسارت آنها تلاش شود. البته این ستاد مانند سایر بنیادهای ایثارگری، فاقد شرکت‌های حمایتی وابسته بود و جز بودجة دولتی از هیچ‌گونه درآمدی برخوردار نبود.

ادغام ستاد در سازمان بنیاد شهید و امور ایثارگران

در راستای کوچک‌سازی دولت و به‌منظور بهبود خدمت‌رسانی به جامعه ایثارگران، شورای عالی اداری در یک‌صدوهشتمین جلسه مورخ 12/9/1382 و یک‌صدوسیزدهمین جلسه مورخ 17/2/1383 بنا به پیشنهاد مشترک نهادهای متولی امور ایثارگران و موافقت مقام معظم رهبری طی فرمان شماره 4303 - در مورخ 8/11/1381، تصویب كرد تا این نهادها  در مورخه 19/2/1383 در «بنیاد شهید و امور ایثارگران» تجمیع شوند.

    رئیس بنیاد شهید در مقام معاون رئيس‌جمهور و رئیس اين سازمان فعالیت دارد، که مقام معظم رهبری نیز در آن نماینده‌ای دارد که تحت عنوان «نمایندة ولی فقیه در بنیاد شهید و امور ایثارگران» فعالیت می‌کند. سازمان‌های استانی و ادارات شهرستان‌ها نیز پس از تجمیع، هم‌اکنون به‌صورت یکنواخت، به جامعه ایثارگران خدمت‌رسانی می‌كنند. براساس مادة 4 اساسنامه بنیاد شهید و امور ایثارگران، جامعة هدف سازمان بنیاد شهید و امور ایثارگران شامل خانواده‌هاي شهدا، جانبازان، «آزادگان» و خانواده‌هاي آنان است و کلیة مأموريت‌ها و وظایف مربوط به ادارة امور خانواده شهدا، جانبازان و «آزادگان» در این بنیاد تجمیع یافته‌اند. کلیة قوانین، مقررات و ضوابط جاری نهادهای تجمیع‌شده برای خدمات‌دهي به مشمولین حسب مورد لازم‌الاجرا است؛ به‌نحوی‌که هیچ‌گونه نقصانی در کمیت و کیفیت خدماتی که تا قبل از ادغام نهادهای مذکور داده مي‌شد، ایجاد نشود.

كتاب‌شناسي

نویسنده مقاله :فتح‌الله پرتو