قانون حمایت از آزادگان
مجموعه قوانيني كه در دوران جنگ و پس از جنگ در راستاي حمايت از آزادگان وضع شده است.
مجموعه قوانین، آيین‌نامه‌ها، تصویب‌نامه‌ها و موارد متعدد دیگری در راستای تبیین حقوق و حمایت از آزادگان وجود دارد که عمدتاً ذیل قوانین حمایتی ایثارگران تعریف شده‌اند؛ اما قوانینی نیز وجود دارند که به‌صورت جداگانه و اختصاصی پیرامون اسرا یا آزادگان وضع شده‌اند. در مجموع، این قوانین را می‌توان در دو بازة زمانی دوران جنگ و پس از جنگ، مورد تجزیه و تحلیل قرار داد. این قوانین امور استخدامی، انتقال و مأموريت‌ها، حقوق و بازنشستگی و مستمری پاداش و بازخرید، فرصت‌های شغلی و اشتغال امور فرهنگی، آموزشی، قضایی و تسهیلات حقوقی، بهداشت و درمان، مسکن، تسهیلات اعتباری و وام، و معافیت‌ها و بخشودگی‌ها را شامل می‌شوند.
دوران جنگ
این بخش، شامل قوانین یا مفادی از برخی از مصوبات قانونی هستند که در دوران جنگ تحمیلی وضع شده‌اند. مواد 45 تا 67 از «قانون خدمت وظیفه عمومی» مصوب 29/7/1363؛ ماده 6 از «قانون تعدیل نیروی انسانی دستگاه‌های دولتی» مصوب 27/10/1366؛ «قانون استخدام جانبازان، اسرا و خانوادة شهدا، جانبازان ازکارافتاده، اسرا، مفقود‌الأثر‌های انقلاب اسلامی و...» مصوب 7/10/1367؛ بخشی از «قانون تأسيس مدارس غیرانتفاعی» مصوب 5/3/ 1367؛ «تصویب‌نامة شماره 65174 راجع‌به مدت ترفیع مستخدمین رسمی یا ثابت دولت که داوطلبانه به جبهه‌ها اعزام می‌شوند و...» مورخ 22/10/1363 و «اساسنامه مدارس ایثارگران (رزمندگان، جانبازان و آزادگان)» مصوب جلسة مورخه 2/7/1366 شورای عالی آموزشوپرورش، ازجمله قوانین و مصوباتی است که در دوران جنگ، دربارة اسرا وضع شده‌اند. اما با توجه به فضای جنگی کشور و مشکلات فراوان ناشی از آن و ابهام در تعداد و مهم‌تر اینکه هنوز اسرا به کشور بازنگشته بودند، طی دوران جنگ، قوانین خیلی منسجم و جامعی دربارة آزادگان مشهود نیست؛ بلکه عمدتاً ذیل قوانین کلی مرتبط با ایثارگران مورد حمایت قرار می‌گیرند.
دوران پس از جنگ
با توجه به پایان جنگ و مشخص شدن تعداد آزادگان و مدت زمان اسارت آنان از همان سال 1368 تاکنون، مجموعة قوانین و مصوبات گسترده و زیادی در راستای حمایت از آنها وضع شده است. این قوانین یا به‌صورتی بوده‌اند که ذیل حمایت کلی از ایثارگران بوده‌اند یا به‌صورت مستقل آزادگان را مورد حمایت قرار داده و امتیازاتی برای آنها و خانواده‌هایشان در نظر گرفته‌اند:
قوانین
- «قانون حمایت از آزادگان (اسرای آزادشده) بعد از ورود به کشور» مصوب 13/9/1368؛ این قانون مهم‌ترین و اختصاصی‌ترین قانون مرتبط با آزادگان است که طی 29 ماده حقوق و امتیازاتی را برای آزادگان در نظر می‌گیرد؛
- «قانون شمول قوانینی که در مورد شهدا و خانواده معظم ایشان وضع گردیده یا می‌گردد به اسرا و مفقودالاثرها و خانواده ایشان» مصوب 12/10/1369؛
- «قانون اعطای تسهیلات مربوط به آزادگان به آن دسته از افرادی که تا قبل از پیروزی انقلاب اسلامی محکومیت سیاسی داشته‌اند» مصوب 30/2/1377؛
- «قانون تعمیم قوانین مربوط به همسران و فرزندان آزادگان» مصوب 14/10/1378؛
- «قانون ایجاد تسهیلات برای ورود رزمندگان و جهادگران داوطلب بسیجی به دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی» مصوب 30/11/1367 و استفساریه شمول تبصره 3 آن دربارة فرزندان آزادگان در 22/4/1372؛
- «قانون ایجاد تسهیلات لازم جهت صدور پروانه کسب برای جانبازان، اسرای آزادشده و خانوادة محترم شهدا و مفقودین و اصلاح موادی از قانون نظام صنفی» مصوب 13/12/1368؛
- «قانون تسهیلات استفاده از وام مسکن آزادگان» مصوب 27/5/1370؛
- مواد 1 تا 2 از «قانون مربوط به خدمت پزشکان و پیراپزشکان» مصوب 12/2/1375؛
- بخشی از مفاد «قانون مدیریت خدمات کشوری» مصوب 8/7/1386؛ «قانون حمایت از آزادگان (اسرای آزادشده) بعد از ورود به کشور» مصوب 13/9/1368؛
- «قانون ضوابط پرداخت وام مسکن به آزادگان، جانبازان و خانوادة شهدا (موضوع تبصره 52)» مصوب 21/6/1374.
آیین‌نامه‌ها، تصویب‌نامه‌ها و دستورالعمل‌ها
- «آیین‌نامة اجرایی قانون استخدام جانبازان و اسرا و افراد خانوادة شهدا موضوع تصویب‌نامه شماره 4746/ت هـ» مورخ 11/4/1368؛
- «تصویب‌نامة شماره 121154/450 هـ مورخ 9/11/1369 راجع‌به الحاق موادی به آیین‌نامة اجرایی قانون استخدام جانبازان، اسرا و افراد خانوادة شهدا»؛
- «اظهارنظر سازمان اداری و استخدامی کشور درخصوص قانون اصلاح حداکثر سن داوطلبان استخدام (موضوع نامة شماره 7409/30/1/ مورخ 9/7/1375) به بنیاد مستضعفان و جانبازان انقلاب اسلامی»؛
- «امتیازات استخدامی ایثارگران موضوع بخشنامه شماره 2727/د مورخ 20/5/1371 سازمان اداری و استخدامی کشور»؛
- «بخشنامة شماره 612 سازمان تأمين اجتماعی درخصوص قانون حمایت از آزادگان»؛
- «بخشنامة شماره 96018 مورخ 24/8/1369 رئیس‌جمهور در ارتباط با جذب و به‌کارگیری آزادگان»؛
- «دستورالعمل اجرایی موضوع بخشنامة شمارة 96018 مورخ 24/8/1369 ریاست جمهوری و قانون حمایت از آزادگان مصوب 13/9/1368، موضوع بخشنامة شمارة 5895/د » مورخ 2/10/1369؛
- «آیین‌نامه مربوط به مقررات تأمين اجتماعی آزادگان موضوع تصویب‌نامة شماره 21570/ت 187 هـ» مورخ 19/5/1375؛
- «اصلاح آیین‌نامه مقررات تأمين اجتماعی آزادگان در راستای قانون حمایت از آزادگان مصوبه هیئت وزیران» در جلسة مورخه 26/3/1372؛
- «مصوبة شورای امور اداری و استخدامی کشور در مورد ایثارگران در آزمون‌های استخدامی» مورخ 20/2/1378؛
- «اصلاح آيین‌نامة اجرایی قانون اعطای تسهیلات مربوط به آزادگان به آن دسته از افرادی که تا قبل از پیروزی انقلاب اسلامی محکومیت سیاسی داشتند. موضوع تصویب‌نامه شماره 14675/ ت 20418 هـ» مورخ 15/4/1379؛
- «آیین‌نامة اجرایی قانون تسهیلات برای ورود رزمندگان و جهادگران داوطلب بسیجی به دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی موضوع تصویب‌نامة شمارة 40390/ ت 177» مورخ 13/3/1368؛
- «آیین‌نامة اجرایی آموزش عالی آزادگان تصویب‌نامة شمارة 71512/ ت 231 هـ» مورخ 22/6/1369؛
- «آیین‌نامة اجرایی مواد 20 و 22 قانون حمایت از آزادگان (اسرای آزادشده) بعد از ورود به کشور، در ارتباط با وظایف وزارت آموزشوپرورش؛ موضوع تصویب‌نامة شمارة 88210/ ت 317 هـ» مورخ 27/8/1369 هيئت وزیران؛
- «آیین‌نامة نحوة ارائة خدمات بهداشتی و درمانی به آزادگان موضوع تصویب‌نامة شمارة 211616/ت 513 هـ» مورخ 24/12/1369 هيئت وزیران؛
- «آیین‌نامة اجرایی ماده واحده قانون ادامة استفاده خانواده افرادی که ساکن خانه‌های سازمانی بوده و شهید، جانباز، اسیر و مفقودالاثر شده‌اند؛ موضوع تصویب‌نامة شمارة 1893/ت 48 هـ» مورخ 15/2/1371؛
- «اصلاح آیین‌نامة قبلی، تصویب‌نامة شمارة 5333/ت 14266هـ» مورخ 2/5/1374؛
- «آیین‌نامه اجرایی نحوة تأمين مسکن آزادگان؛ موضوع تصویب‌نامه شماره 121678/ت 395هـ» مورخ 10/10/1369؛
- «آیین‌نامه اجرایی قانون تسهیلات استفاده از وام مسکن آزادگان؛ موضوع تصویب‌نامة شمارة 47379/ت 432هـ» مورخ 1/10/1370؛
- «آیین‌نامة نحوة اعطای تخفیف‌های مالیاتی به آزادگان؛ تصویب‌نامة شمارة 48760/ت 408هـ» مورخ 6/9/1370 (این آیین‌نامه در راستای اجرای مواد 17، 19 و 20 قانون حمایت از آزادگان بعد از ورود به کشور مصوب 1368 و به استناد مادة 28 قانون مزبور به تصویب هيئت وزیران رسیده است)؛
- «تخفیف تعرفه‌های ثبت اسناد رسمی به ایثارگران؛ موضوع تصویب‌نامة شمارة 54090/ت 18988هـ» مورخ 25/8/1377.
یکی از قوانین مربوط به آزادگان مادة 13 قانون حمایت از آزادگان در 1368 است که براساس آن «مدت اسارت برای عموم آزادگان اعم‌از اینکه قبل از اسارت در دستگاه‌ها شاغل بوده یا بعد از اسارت شاغل شوند، با تمایل آنان به‌ازاي هريك سال اسارت دو سال به‌عنوان سابقه خدمت رسمی و مرتبط تلقی می‌گردد و از هر لحاظ مورد محاسبه قرار خواهد گرفت و دستگاه ذی‌نفع موظف است کسورات بازنشستگی را در قانون بودجه سال بعد پیش‌بینی و به صندوق‌های بازنشستگی ذي‌ربط پرداخت نماید». همچنین مجلس شورای اسلامی طی استفساریه‌ای در 1389 این مزایا را تأييد و به افراد شاغل و غیرشاغل تعمیم داد (http://rc.majlis.ir). اما دیوان عدالت اداری، طی حکمی که در کلاسة پروندة شمارة 633/90-425 مورخ 2/2/1392 رأي به ابطال این قانون داد (http://divanedalat.ir). سرانجام رأي هیئت عمومی دیوان عدالت اداری حکم فوق‌الذکر خود را فاقد اعتبار و بلااثر كرد. (http://shenasname.ir)
از مهم‌ترین قوانین مرتبط با حقوق آزادگان، قانون جامع خدمات‌رسانی به ایثارگران مصوب 3/4/1386 کمیسیون اجتماعی مجلس شورای اسلامی است که سرانجام با 5 سال توقف و بررسی در مجمع تشخیص مصلحت نظام در 1391 به مدت 4 سال به‌طور آزمایشی لازم‌الاجرا شد و در 27/2/1395 به‌وسيلة نمایندگان مجلس دائمی شد. (www.isaar.ir)
از جدیدترین قوانین مرتبط با آزادگان می‌توان به «آیین‌نامة ارائة تسهیلات به آزادگان جانبازان و خانواده شهدا (وام مسکن ایثارگران) موضوع آیین‌نامه بند (ب) مادة (62) قانون الحاق برخی مواد به قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت به شمارة تصویب‌نامه ۵۳۲۸۷/۷۸۲۶۶ مورخه 31/6/1395 در هیئت وزیران» اشاره كرد.
شايان یادآوری است که هر ساله در قوانین بودجه‌ای کشور نیز ردیف‌های مصوبی راجع‌به آزادگان و ایثارگران در مجلس شورای اسلامی تصویب می‌شود.
همچنین در برنامه ششم توسعه مصوب 14/12/1395 در مجلس شورای اسلامی ذیل بخش 16 مربوط به ایثارگران شامل مواد 86 تا 91 نیز حقوق و مزایای مختلفی را بنا به سیاق برنامه‌های قبلی نیز در نظر گرفته است. (www.rrk.ir)
كتاب‌شناسي
فردرو، محسن؛ یعقوبی، رضا و رضوانی، اصغر (1383). مجموعه مصوبات تسهیلاتی و حمایت از ایثارگران، ج 1و 2، تهران: قلم نفیس.
مظاهری تهرانی، مسعود و فروزش، روح‌الله (1387). مجموعه قوانین و مقررات ایثارگران. تهران: خرسندی.
قانون برنامه پنج‌ساله توسعه: http://www.rrk.ir/Files/Laws/ pdf
قانون تفسیر ماده (13) قانون حمایت از آزادگان مصوب 1368، رجوع شود به: http://rc.majlis.ir/fa/law/show/789798
http://divanedalat.ir/print.php?page=ahoshow&id=9297
http://shenasname.ir/subjects/sar/3178-60-59.html
http://www.isaar.ir/doc/news/fa/163914/
فتح‌الله پرتو