ستاد رسیدگی به امور آزادگان

تاریخچه شكل‌گیری و وظایف و فعالیت‌های نهاد مرتبط با اسیران ایرانی.

با تصویب شورای عالی دفاع و تشکیل کمیسیون اداره اسرای جنگی، در تاریخ 13 فروردین 1361 در حضور امام خمینی (ره) فرمان تشکیل «اداره اسرای جنگی» صادر شد. مسئولیت اولیه این کمیسیون برعهده دولت بود که از تاریخ 12 اردیبهشت 1362 به بعد، سرپرستی آن برعهده دبیر شورای عالی دفاع مرحوم شهید محمدعلی نظران قرار گرفت. اداره اسرای جنگی دارای کمیته‌ها و زیرمجموعه‌هایی نُه‌گانه شامل دبیرخانه، کمیته فرهنگی، کمیته بهداشت و درمان، کمیته کار، کمیته تشخیص و تفکیک اطلاعات، کمیته تبلیغات و روابط عمومی، دادگاه ویژه اسرا و کمیته تبادل اسرا بوده است. این کمیته تا پایان جنگ و تشکیل ستاد رسیدگی به امور آزادگان مسئولیت اجرایی امور اسرای ایرانی و عراقی را برعهده داشت.  

تاسیس ستاد رسیدگی به امور آزادگان

ستاد رسیدگی به امور آزادگان در 22 مرداد 1369، هم‌زمان با بازگشت اُسرا به کشور، براساس قانون حمایت از آزادگان مصوب 23 آذرماه 1368 مجلس شورای اسلامی تشكیل شد. براساس ماده 28 قانون حمایت از آزادگان:

«آیین‌نامه‌های اجرایی این قانون، حسب مورد ظرف مدت دو ماه به پیشنهاد دستگاه‌های ذی‌ربط و با تأیید دستگاه مسئول رسیدگی به امور آزادگان و تصویب هیئت وزیران به مورد اجرا گذاشته می‌شود»

و همچنین براساس ماده 29 قانون مذکور رئیس‌جمهور مسئول حسن اجرا این قانون بوده و «رئیس ستاد رسیدگی به امور آزادگان» را منصوب می‌کرد .

    این ستاد در نخستین گام با تبادل انبوه اسرا مواجه شد و براساس همان قانون و با مساعدت و همراهی دیگر دستگاه‌ها، مسئولیت این كار را به دوش گرفت و تبادل 39026 آزاده و به تعداد بیشتر اسیر عراقی را انجام داد. این ستاد بیش از 270 واحد ستادی در سراسر كشور تشكیل داد و خدمات‌دهی به آزادگان را در زمینه‌های گوناگون آغاز كرد. ریاست ستاد رسیدگی به امور آزادگان برعهده عباسعلی وكیلی بود.

وظایف ستاد

کلیه امور مرتبط با آزادگان (جز مسائل مرتبط با جانبازی) در حیطه اختیارات این ستاد بود. عمده‌ترین عرصه فعالیت ستاد آزادگان شامل تبادل اسرا، تعیین وضعیت اسرای مفقود، تعیین وضعیت خدمت وظیفه عمومی آزادگان، امور ثبت احوال، وضعیت جانبازی، معالجه و درمان و امتیازات بیمه‌ای و مستمری آزادگان ازکارافتاده، تحصیلات، اشتغال، تسهیلات، امتیازات تحصیلاتی- رفاهی و تا حدودی موارد درمانی- بهداشتی آزادگان و خانواده آنها و... بود. فعالیت این نهاد، به‌صورت ستادی بود و هیچ کارمند رسمی نداشت، بلکه کارمندانش قراردادی یا مأمور بودند؛ زیرا رویکرد این ساختار به‌صورتی مقطعی و ستادی درنظر گرفته شده بود.

    از اوایل 1372 باتوجه به ضرورت حمایت‌های اقتصادی از آزادگان، مجموعه شرکت‌های احرار زیرمجموعه ستاد آزادگان تشکیل شد که در راستای جبران بخشی از عقب‌ماندگی‌های مادی زمان اسارت آنها تلاش شود. البته این ستاد مانند سایر بنیادهای ایثارگری، فاقد شرکت‌های حمایتی وابسته بود و جز بودجه دولتی از هیچ‌گونه درآمدی برخوردار نبود.

ادغام ستاد در سازمان بنیاد شهید و امور ایثارگران

در راستای کوچک‌سازی دولت و به‌منظور بهبود خدمت‌رسانی به جامعه ایثارگران، شورای عالی اداری در یک‌صدوهشتمین جلسه مورخ 12 آذر 1382و یک‌صدوسیزدهمین جلسه مورخ 17 اردیبهشت 1383 بنا به پیشنهاد مشترک نهادهای متولی امور ایثارگران و موافقت مقام معظم رهبری طی فرمان شماره 4303 - در مورخ 8 بهمن 1381، تصویب كرد تا این نهادها  در مورخه 19/2/1383 در «بنیاد شهید و امور ایثارگران» تجمیع شوند.

    رئیس بنیاد شهید در مقام معاون رئیس‌جمهور و رئیس این سازمان فعالیت دارد، که مقام معظم رهبری نیز در آن نماینده‌ای دارد که تحت عنوان «نماینده ولی فقیه در بنیاد شهید و امور ایثارگران» فعالیت می‌کند. سازمان‌های استانی و ادارات شهرستان‌ها نیز پس از تجمیع، هم‌اکنون به‌صورت یکنواخت، به جامعه ایثارگران خدمت‌رسانی می‌كنند. براساس ماده 4 اساسنامه بنیاد شهید و امور ایثارگران، جامعه هدف سازمان بنیاد شهید و امور ایثارگران شامل خانواده‌های شهدا، جانبازان، «آزادگان» و خانواده‌های آنان است و کلیه مأموریت‌ها و وظایف مربوط به اداره امور خانواده شهدا، جانبازان و «آزادگان» در این بنیاد تجمیع یافته‌اند. کلیه قوانین، مقررات و ضوابط جاری نهادهای تجمیع‌شده برای خدمات‌دهی به مشمولین حسب مورد لازم‌الاجرا است؛ به‌نحوی‌که هیچ‌گونه نقصانی در کمیت و کیفیت خدماتی که تا قبل از ادغام نهادهای مذکور داده می‌شد، ایجاد نشود.

نیز نگاه کنید به

• بنیاد شهید و امور آزادگان
• اسرا
• اسیران جنگ
• اسارت و اسیران
• مبدا تبادل اسرا

كتاب‌شناسی

فتح‌الله پرتو