حقوق اسرا در قوانین بین المللی

«اولین حقوق مربوط به اسرا در اوت 1864 یعنی قبل از جنگ جهانی اول وضع شد. این مقررات به شرح زیر بود:

1. رفتار با اصول انسانیت و بدون هیچ‌گونه تبعیض نژاد، عقیده و جنسیت.

2. این موارد اکیداً ممنوع است: قتل عمد، شکنجه، رفتار خلاف انسانیت و هرگونه تنبیه بدنی، آزمایش‌های بیولوژیک، لطمه به سلامت، وادار ساختن به خدمت در نیروی دولت خصم، محروم ساختن از حق دادرسی بی‌طرفانه.

3. رعایت حقوق طبیعی ازقبیل مسکن، غذا، لباس و بهداشت و پرستاری و ... .

4. حمایت از اسیران در برابر هرگونه اعمال خشونت‌آمیز.

5. آزادی مذهب و اجرای آزادانه مراسم مذهبی.

6. تشویق و توسعه فعالیت‌های فکری، تربیتی و تفریحی و ورزشی.

7. رعایت درجه و رتبه اسیران.

8. استفاده از استعدادهای جسمانی برای کار، با درنظر داشتن درجات نظامی و پرداخت حقوق فوق‌العاده کار.

9. تأمین منابع مالی اسیران جنگ و پیش‌پرداخت به‌عنوان حقوق ماهیانه.

10. ایجاد تسهیلات و امکانات برای مکاتبه اسیران با خارج و دریافت هدایا و امانات.

11. به رسمیت شناختن حق شکایت برای اسیران به‌علت کیفیت اسارت.

12. استفاده از استعدادهای مختلف اسیران در کارهای مربوط به خودشان.

13. اسیران جنگی در اختیار دولت دشمن هستند، نه در اختیار اشخاص.

14. اسارت زمان جنگ ازجمله اقدامات جزایی محسوب نمی‌شود. اسیر هیچ‌گونه وظیفه وفاداری در قبال دولت بازداشت‌کننده ندارد.

15. اسیر جنگی از کلیه امکانات نیروهای مسلح دولت بازداشت‌کننده در تنبیهات جزایی و انتظامی برخوردار خواهد بود.

16. ممنوعیت انتقال اسیران به مؤسسات تأدیبی مثل زندان، توقیف‌گاه نظامی، زندان با اعمال شاقه و... .

17. اسیر فراری که دستگیر شود، تنها یک‌بار مجازات انتظامی شده و در صورت تکرار، مجازات او تشدید نمی‌گردد.

18. مجازات‌های انتظامی شامل جریمه تا 50 درصد مساعده حقوقی، مزایا و بیکاری‌های کمتر از دو ساعت و توقیف می‌باشد.»

   «براساس کنوانسیون سوم ژنو نیز، که در 1949 به امضا رسیده، اسیر جنگی به مبارزانی گفته می‌شود که تسلیم دشمن شده‌اند و قدرت مبارزه نداشته باشند. شامل:

1. اعضای نیروهای مسلح یکی از متخاصمین‌، ‌‌چریک‌ها و دسته‌های داوطلب که جزء نیروهای مسلح مزبور باشند.

2. چریک‌ها و اعضای سایر دسته‌های داوطلب نهضت‌های مقاومت متعلق به یک دولت متخاصم که در داخل و یا خارج خاک خود مشغول عملیات باشند ولو آنکه خاک مزبور اشغال شده باشد.

3. اعضای نیروهای مسلح منظم که خود را وابسته به دولت یا مقامی معرفی كنند که ازطرف دولت دستگیرکننده به رسمیت شناخته ‌شده باشند.

4. کسانی ‌که همراه نیروهای مسلح هستند، بی آنکه به‌طور مستقیم جزء آن باشند، ازقبیل اعضای غیرنظامی کارکنان هواپیمای جنگی، خبرنگاران جنگی، تهیه‌کنندگان اجناس و اعضای واحد‌های کار یا خدمت که عهده‌دار آسایش نیروهای مسلح هستند.

5. کارکنان نیروهای دریایی بازرگانی ازجمله فرماندهان، ناخدا و کارکنان هواپیمایی دولت‌های متخاصم که به‌موجب این مقررات حقوق بین‌الملل از معامله مساعد‌تری برخوردار نیستند.

6. اهالی اراضی اشغال‌نشده که موقع نزدیک ‌شدن دشمن، بی آنکه فرصت تشکیل نیرو‌های منظم را داشته باشند، از روی اجبار برای مبارزه با دشمن اسلحه به‌دست می‌گیرند. مشروط به اینکه به‌صورت علنی اسلحه حمل كنند و قوانین جنگ را محترم شمارند.

7. اشخاصی که به نیروهای مسلح کشور اشغال‌شده تعلق دارند و یا متعلق بوده‌اند، درصورتی‌‌که کشور اشغال‌‌کننده به‌علت همین تعلق، اقدام به بازداشت آنها را لازم بداند.»

    «طبق کنوانسیون ژنو افراد زیر حق برخورداری از اسیر جنگی را ندارند:

نظامیان مزدور، جاسوس‌ها، خرابکاران، اتباع غیرنظامی دشمن. البته ناگفته نماند که طبق کنوانسیون ژنو، به اسارت گرفتن غیرنظامیان ممنوع است.»

نیز نگاه کنید به

• اسارت و اسیران
• حقوق بین الملل و اسیران جنگی

کتابشناسی

حامد سعادتی بیشه سری