آمار: تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی آزادگان
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
 
(۱۵ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۴ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
=== سرشماری و حضور و غیاب اسیرانایرانی در اردوگاه‌ها ===
سرشماری و حضور و غیاب [[اسیران جنگ|اسیران ایرانی]] در [[اردوگاه|اردوگاه‌]]<nowiki/>ها.[[پرونده:آمار.png|بندانگشتی|آمارگیری عراقی ها از آزادگان در اردوگاه ها]]
[[پرونده:آمار.png|بندانگشتی|آمارگیری عراقی ها از آزادگان در اردوگاه ها]]
آمار در لفظ عربی «إحْصائیَه» و در زبان انگلیسی «Statistics» خوانده می‌شود و آن بخشى از علم ریاضى به معناى «آمار گرفتن» است. در فرهنگ فارسی عمید نیز احصا به دو معنی شمارش کردن و شمردن و آمار گرفتن و سرشماری آمده است.  
آمار در لفظ عربی «إحْصائیَه» و در زبان انگلیسی «Statistics» خوانده می‌شود و آن بخشى از علم ریاضى به معناى «آمار گرفتن» است. در فرهنگ فارسی عمید نیز احصا به دو معنی شمارش کردن و شمردن و آمار گرفتن و سرشماری آمده است.  


    در موضوع اسارت، کاربرد آمار هیچ ارتباطی به معنی و کاربرد علمی آن نداشت و بیشتر به معنای سرشماری و شمارش افراد بود که از اولین لحظة اسارت آغاز می‌شد و تا آخرین لحظۀ تبادل اسیران ادامه داشت.»<ref>احدطجري، محمد علی(1395) . مصاحبه</ref> این کار برای كسب اطلاع از تعداد اسیران و عرضه به مقامات بالای ارتش عراق، سازمان‌های بین‌المللی، و رسانه‌ها انجام می‌شد.
    در موضوع [[اسارت و اسیران|اسارت]]، کاربرد آمار هیچ ارتباطی به معنی و کاربرد علمی آن نداشت و بیشتر به معنای سرشماری و شمارش افراد بود که از اولین لحظه [[اسارت و اسیران|اسارت]] آغاز می‌شد و تا آخرین لحظۀ تبادل [[اسیران جنگ|اسیران]] ادامه داشت.»<ref name=":0">احدطجری، محمد علی(1395) . مصاحبه</ref> این کار برای كسب اطلاع از تعداد [[اسیران جنگ|اسیران]] و عرضه به مقامات بالای ارتش عراق، سازمان‌های بین‌المللی، و [[رسانه و خبر|رسانه‌ها]] انجام می‌شد.


    آمارگیری روزانه در همه اردوگاه‌ها انجام می‌شد و هدف از آن اطلاع و حصول اطمینان از صحت اطلاعات اولیه بود. در این آمارگیری‌ها، چند مورد مهم قابل بررسی است: دفعات آمارگیری، نحوۀ آمارگیری، آمارگیری خارج از برنامه، آمارگیری [[صلیب سرخ]] و آمارگیری از بیماران و مجروحان.
    آمارگیری روزانه در همه [[اردوگاه|اردوگاه‌]]<nowiki/>ها انجام می‌شد و هدف از آن اطلاع و حصول اطمینان از صحت اطلاعات اولیه بود. در این آمارگیری‌ها، چند مورد مهم قابل بررسی است: [[دفعات آمارگیری اسرا]]، [[نحوه آمارگیری]]، [[آمارگیری خارج از برنامه اسرا]]، آمارگیری [[صلیب سرخ]]([[آمار صلیب سرخ از اسرا]]) و آمارگیری از بیماران و مجروحان([[آمار مجروحان و بیماران]]).


===  دفعات آمارگیری ===
== [[دفعات آمارگیری اسرا|دفعات آمارگیری]] ==
1. بنابر گفته‌های آزادگان در كتاب‌های خاطراتشان: صبح‌ها قبل از بیرون آمدن و عصرها قبل از داخل شدن به آسایشگاه، دفعات معمول آمارگیری بود كه در همۀ اردوگاه‌ها صورت می‌گرفت. در شرایط عادی، در بیشتر اردوگاه‌ها، عراقی‌ها سه‌بار در روز یعنی صبح، ظهر و شب آمار می‌گرفتند، مثل بند ملحق در تکریت و اردوگاه نهروان. گاهی‌اوقات نصف‌شب‌ها هم آمارگیری می‌کردند. در [[اردوگاه 8 رمادی]] ([[الانبار]]) عراقی‌ها در طول روز، چندبار اسرا را سرشماری می‌کردند. نخستین سرشماری ساعت 8 صبح و سرشماری بعدی پس از صرف صبحانه انجام می‌شد. در برخی روزها نیز برنامه آمارگیری چهار مرتبه به‌وسیلة عراقی‌ها انجام می‌شد.
1. بنابر گفته‌های آزادگان در كتاب‌های خاطراتشان: صبح‌ها قبل از بیرون آمدن و عصرها قبل از داخل شدن به آسایشگاه، دفعات معمول آمارگیری بود كه در همۀ اردوگاه‌ها صورت می‌گرفت. در شرایط عادی، در بیشتر اردوگاه‌ها، عراقی‌ها سه‌بار در روز یعنی صبح، ظهر و شب آمار می‌گرفتند، مثل بند ملحق در تکریت و اردوگاه نهروان. گاهی‌اوقات نصف‌شب‌ها هم آمارگیری می‌کردند. در [[اردوگاه الانبار|اردوگاه 8 رمادی (الانبار)]] عراقی‌ها در طول روز، چندبار [[اسرا]] را سرشماری می‌کردند. نخستین سرشماری ساعت 8 صبح و سرشماری بعدی پس از صرف [[صبحانه در اسارت|صبحانه]] انجام می‌شد. در برخی روزها نیز بر[[نامه]] آمارگیری چهار مرتبه به‌وسیله عراقی‌ها انجام می‌شد.


2. در هر اردوگاه، بسته به وضعیت اسرا، تعداد دفعات آمارگیری تغییر می‌کرد. در روزهای اول اسارت، دفعات آمارگیر‌ی زیاد و غیرمعمول بود؛ برای مثال، عراقی‌ها در اوایل اسارت، ده مرتبه ما را بیرون می‌بردند، یکی‌یکی می‌شمردند و داخل آسایشگاه می‌فرستادند<ref>رجایی، غلامعلی (1388). فرهنگ آزادگان. ج دوم، چ سوم. تهران: سوره مهر.</ref> .قبل از ثبت اسامی اسرا به‌وسیلة صلیب سرخ نیز دفعات آمارگیری بیشتر از حد معمول بود؛ برای نمونه، در اردوگاه‌های [[تکریت]]، که هنوز از صلیب سرخ خبری نبود، آمار گرفتن‌ها گاه به‌قدری زیاد می‌شد که همه کلافه می‌شدند. صبح داخل آسایشگاه آمار می‌گرفتند، وقت هواخوری دوباره در حیاط به حالت آمار می‌نشستیم و با ضربات کابل شمرده می‌شدیم، وقتی به داخل آسایشگاه برمی‌گشتیم، آمار می‌گرفتند و موقع ناهار و شام و قبل از خواب هم افسری می‌آمد و آمار نهایی آن روز را می‌گرفت.<ref>شکوری، فاطمه (1394). روزهای خاردار، خاطرات آزاده محمدجواد میانداری. زنجان: غواص.</ref>  
2. در هر [[اردوگاه]]، بسته به وضعیت [[اسرا]]، تعداد دفعات آمارگیری تغییر می‌کرد. در روزهای اول [[اسارت و اسیران|اسارت]]، دفعات آمارگیر‌ی زیاد و غیرمعمول بود؛ برای مثال، عراقی‌ها در اوایل [[اسارت و اسیران|اسارت]]، ده مرتبه ما را بیرون می‌بردند، یکی‌یکی می‌شمردند و داخل آسایشگاه می‌فرستادند<ref name=":1">رجایی، غلامعلی (1388). فرهنگ آزادگان. ج دوم، چ سوم. تهران: سوره مهر.</ref> .قبل از ثبت اسامی [[اسرا]] به‌وسیله [[صلیب سرخ]] نیز دفعات آمارگیری بیشتر از حد معمول بود؛ برای نمونه، در اردوگاه‌های تکریت(←[[اردوگاه الانبار|اردوگاه]]) ، که هنوز از [[صلیب سرخ]] خبری نبود، آمار گرفتن‌ها گاه به‌قدری زیاد می‌شد که همه کلافه می‌شدند. صبح داخل آسایشگاه آمار می‌گرفتند، وقت هواخوری دوباره در حیاط به حالت آمار می‌نشستیم و با ضربات کابل شمرده می‌شدیم، وقتی به داخل آسایشگاه برمی‌گشتیم، آمار می‌گرفتند و موقع [[ناهار در اسارت|ناهار]] و [[شام در اسارت|شام]] و قبل از خواب هم افسری می‌آمد و آمار نهایی آن روز را می‌گرفت.<ref>شکوری، فاطمه (1394). روزهای خاردار، خاطرات آزاده محمدجواد میانداری. زنجان: غواص.</ref>  


    قبل یا بعد از هر درگیری، که بین اسرا و مسئولان اردوگاه پیش می‌آمد، تعداد آمارگیری و مدت آن را افزایش می‌دادند <ref>احدطجري،علی محمد (1395) . مصاحبه</ref>. بعد از فرار موفق یا ناموفق یک اسیر هم تعداد آمارگیری بیشتر می‌شد؛ برای نمونه، تعداد دفعات آمارگیری در طول روز، به ده‌بار یا بیشتر افزایش می‌یافت و در طول شب نیز سه تا پنج‌بار انجام می‌شد<ref>وقایع اردوگاهی، شماره 277، اردوگاه الانبار.</ref> . در [[اردوگاه 16 تکریت]] نیز، فرارناموفق اسیر ایرانی سبب شد آمار روزانه را از سه به پنج وعده افزایش دهند. آمار قبل از ظهر و بعد از ظهر هم به آمار صبح و ظهر و شب افزوده شد<ref>حسینی‌پور، سیدناصر (1394). پایی که جا ماند، چ پنجاه‌ویکم. تهران: سوره مهر،ص 500</ref>.  
    قبل یا بعد از هر درگیری، که بین [[اسرا]] و مسئولان [[اردوگاه]] پیش می‌آمد، تعداد آمارگیری و مدت آن را افزایش می‌دادند <ref name=":0" />. بعد از [[فرار موفق در اسارت|فرار موفق]] یا [[فرار ناموفق در اسارت|ناموفق]] یک اسیر هم تعداد آمارگیری بیشتر می‌شد؛ برای نمونه، تعداد دفعات آمارگیری در طول روز، به ده‌بار یا بیشتر افزایش می‌یافت و در طول شب نیز سه تا پنج‌بار انجام می‌شد<ref>وقایع اردوگاهی، شماره 277، [[اردوگاه الانبار]].</ref> . در [[اردوگاه تکریت 16|اردوگاه 16 تکریت]] نیز، [[فرار ناموفق در اسارت|فرار ناموفق اسیر ایرانی]] سبب شد آمار روزانه را از سه به پنج وعده افزایش دهند. آمار قبل از ظهر و بعد از ظهر هم به آمار صبح و ظهر و شب افزوده شد<ref name=":2">حسینی‌پور، سیدناصر (1394). پایی که جا ماند، چ پنجاه‌ویکم. تهران: سوره مهر.</ref>.  


    آمارگیری موجب آزار و اذیت اسرا می‌شد و عراقی‌ها این را فهمیده بودند و به‌همین‌علت تعداد دفعات شمارش را زیادتر می‌كردند. علت اصلی ناراحتی اسرا، نشستن طولانی‌مدت بر روی زمین بود؛ طوری‌كه در مواردی شمارش كل اردوگاه یك ساعت تا دو ساعت طول می‌كشید و در همۀ این مدت اسرا باید روی زمین می‌نشستند. نشستن طولانی در صف آمار، آن هم روزی پنج وعده، خسته‌کننده و عذاب‌آور بود<ref>حسینی‌پور، سیدناصر (1394). پایی که جا ماند، چ پنجاه‌ویکم. تهران: سوره مهر،ص500</ref>.
    آمارگیری موجب آزار و اذیت [[اسرا]] می‌شد و عراقی‌ها این را فهمیده بودند و به‌همین‌علت تعداد دفعات شمارش را زیادتر می‌كردند. علت اصلی ناراحتی [[اسرا]]، نشستن طولانی‌مدت بر روی زمین بود؛ طوری‌كه در مواردی شمارش كل [[اردوگاه]] یك ساعت تا دو ساعت طول می‌كشید و در همۀ این مدت [[اسرا]] باید روی زمین می‌نشستند. نشستن طولانی در صف آمار، آن هم روزی پنج وعده، خسته‌کننده و عذاب‌آور بود<ref name=":2" />.( ←[[دفعات آمارگیری اسرا]])


===  نحوۀ آمارگیری ===
== [[نحوه آمارگیری]] ==
1. در شرایط عادی، نحوة آمارگیری در اردوگاه‌های مختلف تقریباً یکسان بود. سرشماری، گاهی به‌صورت شمارش تک‌تک افراد و بدون ذکر نام، گاهی به‌صورت خواندن اسامی اسرا با ذكر نام خود، نام پدر و نام پدربزرگ- چون اسم فامیل را به رسمیت نمی‌شناختند- انجام می‌شد. این‌گونه آمارگیری، بیشتر زمان می‌برد. در [[اردوگاه صلاح‌الدین]] ([[11 تکریت]])، اسرا حدود ساعت 8 صبح با سوت عراقی‌ها، در آسایشگاه با لباس فرم سر جای خود می‌ایستادند تا آمارشان گرفته شود. پس از گرفتن آمار از همۀ آسایشگاه‌ها و گزارش کتبی آن به فرماندۀ اردوگاه، فرمانده از اردوگاه بیرون می‌رفت و بچه‌ها با اجازۀ عراقی‌ها وارد محوطه می‌شدند.<ref>مولودی، مسعود (1386). آزادی در اسارت. چ دوم، تهران: سازمان بسیج جامعه پزشکی ،ص.113</ref> . اما در بعضی از اردوگاه‌ها مانند موصل، این آمارگیری در بیرون از آسایشگاه و در گروه‌های پنج‌نفری صورت می‌گرفت.<ref>ناطق، ساسان (1386). پشت میدان نبرد. خاطرات اسیر آزادشدۀ ایرانی رحمان پرزحمت، تهران: سورۀ مهر،ص.82</ref> آمارگیری عمدتاً در بیرون هر آسایشگاه و جلوی آن انجام می‌شد. اما گاهی در فصل زمستان یا بارانی بودن هوا، آمارگیری در داخل آسایشگاه انجام می‌شد. در چند [[اردوگاه موصل]] آمارگیری زیر بالکن جلوی آسایشگاه انجام می‌شد.<ref>احد طجری ، محمد علی (1395). مصاحبه</ref>  
1. در شرایط عادی، نحوه آمارگیری در اردوگاه‌های مختلف تقریباً یکسان بود. سرشماری، گاهی به‌صورت شمارش تک‌تک افراد و بدون ذکر نام، گاهی به‌صورت خواندن اسامی [[اسرا]] با ذكر نام خود، نام پدر و نام پدربزرگ- چون اسم فامیل را به رسمیت نمی‌شناختند- انجام می‌شد. این‌گونه آمارگیری، بیشتر زمان می‌برد. در [[اردوگاه تکریت 11|اردوگاه صلاح‌الدین (11 تکریت)]]، [[اسرا]] حدود ساعت 8 صبح با سوت عراقی‌ها، در آسایشگاه با لباس فرم سر جای خود می‌ایستادند تا آمارشان گرفته شود. پس از گرفتن آمار از همۀ آسایشگاه‌ها و گزارش کتبی آن به فرماندۀ اردوگاه، فرمانده از [[اردوگاه]] بیرون می‌رفت و بچه‌ها با اجازۀ عراقی‌ها وارد محوطه می‌شدند.<ref>مولودی، مسعود (1386). آزادی در اسارت. چ دوم، تهران: سازمان بسیج جامعه پزشکی ،ص.113</ref> . اما در بعضی از اردوگاه‌ها مانند موصل، این آمارگیری در بیرون از آسایشگاه و در گروه‌های پنج‌نفری صورت می‌گرفت.<ref>ناطق، ساسان (1386). پشت میدان نبرد. خاطرات اسیر آزادشدۀ ایرانی رحمان پرزحمت، تهران: سورۀ مهر،ص.82</ref> آمارگیری عمدتاً در بیرون هر آسایشگاه و جلوی آن انجام می‌شد. اما گاهی در فصل زمستان یا بارانی بودن هوا، آمارگیری در داخل آسایشگاه انجام می‌شد. در چند اردوگاه موصل (← [[اردوگاه]] )آمارگیری زیر بالکن جلوی آسایشگاه انجام می‌شد.<ref name=":0" />  


    در اوایل اسارت، عراقی‌ها اسرا را یکی‌یکی می‌شمردند. غالباً هم اشتباه می‌كردند و این شمارش را تکرار می‌کردند. بعد از دو سه ماه یاد گرفتند که بچه‌ها را پنج‌تا‌پنج تا بنشانند تا یک سرباز این گروه‌های پنج‌نفره را شمارش کند.<ref>زماني، علي‌اصغر (1382). بررسي وضعيت اسراي ايراني در اردوگاه‌هاي عراقي. تهران: سروش،ص.82</ref>  در اردوگاه‌های 12 و 16 تكریت، آمارگیری به‌صورت نشسته در گروه‌های پنج‌تایی یا ردیفی، در آسایشگاه انجام می‌شد. به جبر عراقی‌ها، هنگام گرفتن آمار نیز باید سرهایمان را پایین می‌انداختیم.<ref>رجایی، غلامعلی (1388). فرهنگ آزادگان. ج دوم، چ سوم. تهران: سوره مهر،ص.398</ref>  
    در اوایل [[اسارت و اسیران|اسارت]]، عراقی‌ها [[اسرا]] را یکی‌یکی می‌شمردند. غالباً هم اشتباه می‌كردند و این شمارش را تکرار می‌کردند. بعد از دو سه ماه یاد گرفتند که بچه‌ها را پنج‌تا‌پنج تا بنشانند تا یک سرباز این گروه‌های پنج‌نفره را شمارش کند.<ref>زمانی، علی‌اصغر (1382). بررسی وضعیت اسرای ایرانی در اردوگاه‌های عراقی. تهران: سروش،ص.82</ref>  در [[اردوگاه تکریت 12|اردوگاه‌های 12 تکریت]] و [[اردوگاه تکریت 16|16 تكریت]]، آمارگیری به‌صورت نشسته در گروه‌های پنج‌تایی یا ردیفی، در آسایشگاه انجام می‌شد. به جبر عراقی‌ها، هنگام گرفتن آمار نیز باید سرهایمان را پایین می‌انداختیم.<ref name=":1" />  


    جهت آماده شدن برای آمارگیری، یكی از افسران ابتدا در سوت مخصوصی می‌دمید و اسرا مجبور بودند با شنیدن سوت اول در هر جایی كه ایستاده بودند، روی زمین میخ‌كوب شوند و تكان نخورند. با دمیدن سوت دوم به‌سمت آسایشگاه خود بدوند و با سوت سوم، كه ظرف چند ثانیه بعد دمیده می‌شد، مقابل آسایشگاه خود در صفوف پنج‌نفره بنشینند تا افسر بعثی از اسرا آمار بگیرد. اگر اسیری پس از دمیده شدن سوت سوم، در صف آمار حاضر نشده بود، به‌شدت با كابل مورد ضرب‌وشتم واقع می‌شد<ref>صابری ابوالخیری، محمد (۱۳۹۰). سرگذشت اسارت در سلّول‌های بغداد. تهران:  بینش آزادگان.</ref>.  در بند ملحق [[تکریت]] نیز، به محض شنیدن سوت آمار، باید رأس ساعت مقرر، جلوی آسایشگاه به خط می‌شدیم و به ستون پنج روی دو پا می‌نشستیم، زانوهایمان را بغل می‌گرفتیم، سرها را لابه‌لای پاها فرو می‌بردیم تا فرمانده یا یکی از افسران ارشد سر برسد و آمار بگیرد. تا آمار بیست‌وچهار آسایشگاه تمام نمی‌شد، اجازه نداشتیم از صف بلند شویم <ref>حسینی‌پور، سیدناصر (1394). پایی که جا ماند، چ پنجاه‌ویکم. تهران: سوره مهر،ص.363</ref>.
    جهت آماده شدن برای آمارگیری، یكی از افسران ابتدا در سوت مخصوصی می‌دمید و [[اسرا]] مجبور بودند با شنیدن سوت اول در هر جایی كه ایستاده بودند، روی زمین میخ‌كوب شوند و تكان نخورند. با دمیدن سوت دوم به‌سمت آسایشگاه خود بدوند و با سوت سوم، كه ظرف چند ثانیه بعد دمیده می‌شد، مقابل آسایشگاه خود در صفوف پنج‌نفره بنشینند تا افسر بعثی از [[اسرا]] آمار بگیرد. اگر اسیری پس از دمیده شدن سوت سوم، در صف آمار حاضر نشده بود، به‌شدت با كابل مورد ضرب‌وشتم واقع می‌شد<ref>صابری ابوالخیری، محمد (۱۳۹۰). سرگذشت اسارت در سلّول‌های بغداد. تهران:  بینش آزادگان.</ref>.  


2. علاوه‌بر هدف اصلی از آمارگیری، که شمارش تعداد اسرا بود، عراقی‌ها هدف دیگری را نیز دنبال می‌کردند که از آن به‌عنوان یکی از شکنجه‌های جسمی می‌توان نام برد<ref>عزیزی، مجتبی. (1389). «نگاهی به وضعیت اسیران ایرانی در عراق»، فصلنامۀ مطالعات تاریخی، سال هفتم، تابستان، ش 29: 143-165.</ref>.  برای مثال، در [[اردوگاه موصل 1]]، سربازان عراقی در هنگام آمارگیری، اسرا را چهاردست‌وپا روی زمین می‌نشاندند؛ طوری‌که سرشان با زمین مماس می‌شد<ref>شیردل، حسن (1390). شب موصل، خاطرات آزاده محمدحسین منصف. چ چهارم. تهران: سوره مهر،ص.163.</ref> . یا آمارگیری در بعضی از [[اردوگاه‌ها]] در شب نیز انجام می‌شد<ref>عزیزی، مجتبی. (1389). «نگاهی به وضعیت اسیران ایرانی در عراق»، فصلنامۀ مطالعات تاریخی، سال هفتم، تابستان، ش 29: 143-165.</ref>.  
در بند ملحق تکریت(← [[اردوگاه]] )نیز، به محض شنیدن سوت آمار، باید رأس ساعت مقرر، جلوی آسایشگاه به خط می‌شدیم و به ستون پنج روی دو پا می‌نشستیم، زانوهایمان را بغل می‌گرفتیم، سرها را لابه‌لای پاها فرو می‌بردیم تا فرمانده یا یکی از افسران ارشد سر برسد و آمار بگیرد. تا آمار بیست‌وچهار آسایشگاه تمام نمی‌شد، اجازه نداشتیم از صف بلند شویم <ref name=":2" />.


    گاهی آن‌قدر اسرا را روی پاهای خود می‌نشاندند که پاهایشان خشک می‌شد<ref>گلستان زاده ، مسلم (1395). مصاحبه .</ref> .گاهی اسرا را هنگام گرفتن آمار به حالت سجده می‌نشاندند. گاهی برای اذیت بیشتر، در هر وعدة آمارگیری، اسرا را به‌مدت سه ساعت بدون کفش و لباس زیر آفتاب نگه می‌داشتند یا در جای دیگر، که گرفتن آمار بیشتر از 45 دقیقه وقت نمی‌برد، اسرا را تا یک ساعت و نیم در زیر آفتاب و یا در سرما نگه می‌داشتند. معمولاً، بعد از عملیات‌های موفق ایران، رفتار عراقی‌ها تغییر می‌کرد که این رفتار در آمارگیری‌ها مشهود‌تر بود. طوری‌که صبح، وقتی در آسایشگاه را باز می‌کردند، اسرا از نوع رفتارشان حدس می‌زدند که شب گذشته در جبهه‌ها چه اتفاقی افتاده است. بعد از فرار گاه و بی‌گاه یکی از اسرا نیز نحوۀ آمارگیری غیرعادی می‌شد: «ما را با کتک از آسایشگاه خارج كردند. هوای سرد زمستان، نداشتن لباس مناسب و گرسنگی زیاد، همه دست به دست هم داده بودند تا ما را از پای دربیاورند. نشستیم و سرهایمان را پایین انداختیم. آنها شروع کردند به خواندن اسامی و هرکس که نامش برده می‌شد، باید نعم می‌گفت.»<ref>رجایی، غلامعلی (1388). فرهنگ آزادگان. ج دوم، چ سوم. تهران: سوره مهر،ص.397.</ref> .
2. علاوه‌بر هدف اصلی از آمارگیری، که شمارش تعداد [[اسرا]] بود، عراقی‌ها هدف دیگری را نیز دنبال می‌کردند که از آن به‌عنوان یکی از [[شکنجه های جسمی|شکنجه‌های جسمی]] می‌توان نام برد<ref name=":3">عزیزی، مجتبی. (1389). «نگاهی به وضعیت اسیران ایرانی در عراق»، فصلنامۀ مطالعات تاریخی، سال هفتم، تابستان، ش 29: 143-165.</ref>. برای مثال، در [[اردوگاه موصل 1]]، سربازان عراقی در هنگام آمارگیری، [[اسرا]] را چهاردست‌وپا روی زمین می‌نشاندند؛ طوری‌که سرشان با زمین مماس می‌شد<ref>شیردل، حسن (1390). شب موصل، خاطرات آزاده محمدحسین منصف. چ چهارم. تهران: سوره مهر،ص.163.</ref> . یا آمارگیری در بعضی از اردوگاه‌ها در شب نیز انجام می‌شد<ref name=":3" />.  


===  آمارگیری خارج از برنامه ===
    گاهی آن‌قدر [[اسرا]] را روی پاهای خود می‌نشاندند که پاهایشان خشک می‌شد<ref>گلستان زاده ، مسلم (1395). مصاحبه .</ref> .گاهی [[اسرا]] را هنگام گرفتن آمار به حالت سجده می‌نشاندند. گاهی برای اذیت بیشتر، در هر وعده آمارگیری، [[اسرا]] را به‌مدت سه ساعت بدون کفش و لباس زیر آفتاب نگه می‌داشتند یا در جای دیگر، که گرفتن آمار بیشتر از 45 دقیقه وقت نمی‌برد، اسرا را تا یک ساعت و نیم در زیر آفتاب و یا در سرما نگه می‌داشتند. معمولاً، بعد از عملیات‌های موفق ایران، رفتار عراقی‌ها تغییر می‌کرد که این رفتار در آمارگیری‌ها مشهود‌تر بود. طوری‌که صبح، وقتی در آسایشگاه را باز می‌کردند، [[اسرا]] از نوع رفتارشان حدس می‌زدند که شب گذشته در جبهه‌ها چه اتفاقی افتاده است. بعد از [[فرار]] گاه و بی‌گاه یکی از [[اسرا]] نیز نحوۀ آمارگیری غیرعادی می‌شد: «ما را با کتک از آسایشگاه خارج كردند. هوای سرد زمستان، نداشتن لباس مناسب و گرسنگی زیاد، همه دست به دست هم داده بودند تا ما را از پای دربیاورند. نشستیم و سرهایمان را پایین انداختیم. آنها شروع کردند به خواندن اسامی و هرکس که نامش برده می‌شد، باید نعم می‌گفت.»<ref name=":1" /> .(←[[نحوه آمارگیری]])
در بسیاری از موارد و در اردوگاه‌های مختلف، آمارگیری‌های خارج از برنامه نیز انجام می‌گرفت. در طول مدت اسارت، هر لحظه که عراقی‌ها اراده می‌کردند یا دلشان می‌خواست، ما را به خط می‌كردند و آمار می‌گرفتند<ref>رجایی، غلامعلی (1388). فرهنگ آزادگان. ج دوم، چ سوم. تهران: سوره مهر،ص.400.</ref> . حتی وقتی می‌خواستند چند نفر را به جای دیگری بفرستند، آمارگیری از تمام اسرا انجام می‌شد. گاهی هم آمارگیری به‌همراه دستور داخل‌باش انجام می‌گرفت، چون می‌خواستند چند اسیر جدید را وارد اردوگاه کنند. هنگام تفتیش بدنی یا آسایشگاه هم دوباره آمارگیری انجام می‌شد. گاهی آمارگیری به‌منظور توزیع لباس و اقلام مختلف بین اسرا و گاهی نیز به‌سبب حضور نمایندگانی از سازمان‌های بین‌المللی یا بازدید فرماندهی عالی‌رتبه انجام می‌شد<ref>احد طجری ، محمد علی(1395). مصاحبه</ref>.


===  آمار صلیب سرخ ===
== [[آمارگیری خارج از برنامه اسرا|آمارگیری خارج از برنامه]] ==
هنگامی‌که نمایندگانی از صلیب سرخ برای ثبت‌نام اولیه به اردوگاه‌ها می‌آمدند، سرشماری با نام انجام می‌شد و اسرا برای انجام مأموریتشان، مبنی‌بر آگاهی از تعداد و نحوۀ نگه‌داری در اختیار آنها قرار می‌گرفتند. در مورد اردوگاه‌هایی که قبلاً ازطرف صلیب سرخ شناسایی و ثبت شده بود نیز آمارگیری توسط عراقی‌ها یا نمایندگان صلیب سرخ انجام می‌گرفت .<ref>احدطجری ، محمد علی(1395). مصاحبه</ref>
در بسیاری از موارد و در [[اردوگاه|اردوگاه‌]]<nowiki/>های مختلف، آمارگیری‌های خارج از برنامه نیز انجام می‌گرفت. در طول مدت [[اسارت و اسیران|اسارت]]، هر لحظه که عراقی‌ها اراده می‌کردند یا دلشان می‌خواست، ما را به خط می‌كردند و آمار می‌گرفتند<ref name=":1" /> . حتی وقتی می‌خواستند چند نفر را به جای دیگری بفرستند، آمارگیری از تمام [[اسرا]] انجام می‌شد. گاهی هم آمارگیری به‌همراه دستور داخل‌باش انجام می‌گرفت، چون می‌خواستند چند اسیر جدید را وارد [[اردوگاه]] کنند. هنگام تفتیش بدنی یا آسایشگاه هم دوباره آمارگیری انجام می‌شد. گاهی آمارگیری به‌منظور توزیع لباس و اقلام مختلف بین [[اسرا]] و گاهی نیز به‌سبب حضور نمایندگانی از سازمان‌های بین‌المللی یا بازدید فرماندهی عالی‌رتبه انجام می‌شد<ref name=":0" />.(← [[آمارگیری خارج از برنامه اسرا]]).


===  آمار مجروحان و بیماران ===
== [[آمار صلیب سرخ از اسرا|آمار صلیب سرخ]] ==
در [[اردوگاه موصل 2]]، آمارگیری برای مجروحانی که جراحت سخت داشتند، به‌طور جداگانه و در آسایشگاه انجام می‌شد<ref>مهدیخانی ، مجتبی (1395). مصاحبه.</ref> . در برخی از اردوگاه‌ها، با نظر فرمانده، مجروح فقط از احترام گذاشتن هنگام آمارگیری معاف بود. برای مثال، مسئول اردوگاه شخصی به نام جاسم بود؛ او اسرای مجروح را از احترام گذاشتن به نیروهای بعثی در هنگام آمارگیری معاف کرده بود که شامل حال من هم شد<ref>بابک،رضا (1394). مصاحبه .تهران : ایرنا،</ref>. 
هنگامی‌که نمایندگانی از [[صلیب سرخ]] برای ثبت‌نام اولیه به [[اردوگاه]] ها می‌آمدند، سرشماری با نام انجام می‌شد و [[اسرا]] برای انجام مأموریتشان، مبنی‌بر آگاهی از تعداد و نحوۀ نگه‌داری در اختیار آنها قرار می‌گرفتند. در مورد اردوگاه‌هایی که قبلاً ازطرف [[صلیب سرخ]] شناسایی و ثبت شده بود نیز آمارگیری توسط عراقی‌ها یا نمایندگان [[صلیب سرخ]] انجام می‌گرفت .<ref name=":0" />( ←[[آمار صلیب سرخ از اسرا]])


نیز نگاه كنید به [[ثبت‌نام]]
== [[آمار مجروحان و بیماران]] ==
در [[اردوگاه موصل 2]]، آمارگیری برای مجروحانی که جراحت سخت داشتند، به‌طور جداگانه و در آسایشگاه انجام می‌شد<ref>مهدیخانی ، مجتبی (1395). مصاحبه.</ref> . در برخی از [[اردوگاه|اردوگاه‌ها]]، با نظر فرمانده، مجروح فقط از احترام گذاشتن هنگام آمارگیری معاف بود. برای مثال، مسئول [[اردوگاه]] شخصی به نام جاسم بود؛ او اسرای مجروح را از احترام گذاشتن به نیروهای بعثی در هنگام آمارگیری معاف کرده بود که شامل حال من هم شد<ref>بابک،رضا (1394). مصاحبه .تهران : ایرنا،</ref>.(← [[آمار مجروحان و بیماران]]) 


=== کتابشناسی ===
== نیز نگاه كنید به ==
 
* [[اسرا]]
* [[ثبت نام اسرا]]
* [[دفعات آمارگیری اسرا]]
* [[نحوه آمارگیری]]
* [[آمارگیری خارج از برنامه اسرا]]
* [[آمار صلیب سرخ از اسرا]]
 
== کتابشناسی ==
<references group="احد طجری،علی محمد(1395).مصاحبه" />
<references group="احد طجری،علی محمد(1395).مصاحبه" />
<references />
== '''برای مطالعه بیشتر''' ==
مقیسه، محمدحسن (۱۳۷۲). آزادگان بگویید، مجموعه 2. تهران: سوره مهر.
یاحسینی، سیدقاسم (1387). مهمان فشنگ‌های جنگی. خاطرات آزاده مجید بنشاخته (سجادیان)، چ سوم. تهران: سوره مهر.
یحیوی، سید حسین (1394) دوره درهای بسته (11): به روایت اسیر شماره 3079؛ غلام‌عباس محمدحسنی، تهران: روایت فتح.
'''فرزاد بیات‌موحد'''
[[en:Statistics]]
[[رده:آمار]]
[[رده:اسرا]]
[[رده:ثبت نام اسرا]]
[[رده:دفعات آمارگیری اسرا]]
[[رده:نحوه آمارگیری]]
[[رده:آمارگیری خارج از برنامه اسرا]]
[[رده:آمار صلیب سرخ از اسرا]]
[[رده:آمار مجروحان و بیماران]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۱۸ ژانویهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۲۰:۱۲

سرشماری و حضور و غیاب اسیران ایرانی در اردوگاه‌ها.

آمارگیری عراقی ها از آزادگان در اردوگاه ها

آمار در لفظ عربی «إحْصائیَه» و در زبان انگلیسی «Statistics» خوانده می‌شود و آن بخشى از علم ریاضى به معناى «آمار گرفتن» است. در فرهنگ فارسی عمید نیز احصا به دو معنی شمارش کردن و شمردن و آمار گرفتن و سرشماری آمده است.

    در موضوع اسارت، کاربرد آمار هیچ ارتباطی به معنی و کاربرد علمی آن نداشت و بیشتر به معنای سرشماری و شمارش افراد بود که از اولین لحظه اسارت آغاز می‌شد و تا آخرین لحظۀ تبادل اسیران ادامه داشت.»[۱] این کار برای كسب اطلاع از تعداد اسیران و عرضه به مقامات بالای ارتش عراق، سازمان‌های بین‌المللی، و رسانه‌ها انجام می‌شد.

    آمارگیری روزانه در همه اردوگاه‌ها انجام می‌شد و هدف از آن اطلاع و حصول اطمینان از صحت اطلاعات اولیه بود. در این آمارگیری‌ها، چند مورد مهم قابل بررسی است: دفعات آمارگیری اسرا، نحوه آمارگیری، آمارگیری خارج از برنامه اسرا، آمارگیری صلیب سرخ(آمار صلیب سرخ از اسرا) و آمارگیری از بیماران و مجروحان(آمار مجروحان و بیماران).

دفعات آمارگیری

1. بنابر گفته‌های آزادگان در كتاب‌های خاطراتشان: صبح‌ها قبل از بیرون آمدن و عصرها قبل از داخل شدن به آسایشگاه، دفعات معمول آمارگیری بود كه در همۀ اردوگاه‌ها صورت می‌گرفت. در شرایط عادی، در بیشتر اردوگاه‌ها، عراقی‌ها سه‌بار در روز یعنی صبح، ظهر و شب آمار می‌گرفتند، مثل بند ملحق در تکریت و اردوگاه نهروان. گاهی‌اوقات نصف‌شب‌ها هم آمارگیری می‌کردند. در اردوگاه 8 رمادی (الانبار) عراقی‌ها در طول روز، چندبار اسرا را سرشماری می‌کردند. نخستین سرشماری ساعت 8 صبح و سرشماری بعدی پس از صرف صبحانه انجام می‌شد. در برخی روزها نیز برنامه آمارگیری چهار مرتبه به‌وسیله عراقی‌ها انجام می‌شد.

2. در هر اردوگاه، بسته به وضعیت اسرا، تعداد دفعات آمارگیری تغییر می‌کرد. در روزهای اول اسارت، دفعات آمارگیر‌ی زیاد و غیرمعمول بود؛ برای مثال، عراقی‌ها در اوایل اسارت، ده مرتبه ما را بیرون می‌بردند، یکی‌یکی می‌شمردند و داخل آسایشگاه می‌فرستادند[۲] .قبل از ثبت اسامی اسرا به‌وسیله صلیب سرخ نیز دفعات آمارگیری بیشتر از حد معمول بود؛ برای نمونه، در اردوگاه‌های تکریت(←اردوگاه) ، که هنوز از صلیب سرخ خبری نبود، آمار گرفتن‌ها گاه به‌قدری زیاد می‌شد که همه کلافه می‌شدند. صبح داخل آسایشگاه آمار می‌گرفتند، وقت هواخوری دوباره در حیاط به حالت آمار می‌نشستیم و با ضربات کابل شمرده می‌شدیم، وقتی به داخل آسایشگاه برمی‌گشتیم، آمار می‌گرفتند و موقع ناهار و شام و قبل از خواب هم افسری می‌آمد و آمار نهایی آن روز را می‌گرفت.[۳]

    قبل یا بعد از هر درگیری، که بین اسرا و مسئولان اردوگاه پیش می‌آمد، تعداد آمارگیری و مدت آن را افزایش می‌دادند [۱]. بعد از فرار موفق یا ناموفق یک اسیر هم تعداد آمارگیری بیشتر می‌شد؛ برای نمونه، تعداد دفعات آمارگیری در طول روز، به ده‌بار یا بیشتر افزایش می‌یافت و در طول شب نیز سه تا پنج‌بار انجام می‌شد[۴] . در اردوگاه 16 تکریت نیز، فرار ناموفق اسیر ایرانی سبب شد آمار روزانه را از سه به پنج وعده افزایش دهند. آمار قبل از ظهر و بعد از ظهر هم به آمار صبح و ظهر و شب افزوده شد[۵].

    آمارگیری موجب آزار و اذیت اسرا می‌شد و عراقی‌ها این را فهمیده بودند و به‌همین‌علت تعداد دفعات شمارش را زیادتر می‌كردند. علت اصلی ناراحتی اسرا، نشستن طولانی‌مدت بر روی زمین بود؛ طوری‌كه در مواردی شمارش كل اردوگاه یك ساعت تا دو ساعت طول می‌كشید و در همۀ این مدت اسرا باید روی زمین می‌نشستند. نشستن طولانی در صف آمار، آن هم روزی پنج وعده، خسته‌کننده و عذاب‌آور بود[۵].( ←دفعات آمارگیری اسرا)

نحوه آمارگیری

1. در شرایط عادی، نحوه آمارگیری در اردوگاه‌های مختلف تقریباً یکسان بود. سرشماری، گاهی به‌صورت شمارش تک‌تک افراد و بدون ذکر نام، گاهی به‌صورت خواندن اسامی اسرا با ذكر نام خود، نام پدر و نام پدربزرگ- چون اسم فامیل را به رسمیت نمی‌شناختند- انجام می‌شد. این‌گونه آمارگیری، بیشتر زمان می‌برد. در اردوگاه صلاح‌الدین (11 تکریت)، اسرا حدود ساعت 8 صبح با سوت عراقی‌ها، در آسایشگاه با لباس فرم سر جای خود می‌ایستادند تا آمارشان گرفته شود. پس از گرفتن آمار از همۀ آسایشگاه‌ها و گزارش کتبی آن به فرماندۀ اردوگاه، فرمانده از اردوگاه بیرون می‌رفت و بچه‌ها با اجازۀ عراقی‌ها وارد محوطه می‌شدند.[۶] . اما در بعضی از اردوگاه‌ها مانند موصل، این آمارگیری در بیرون از آسایشگاه و در گروه‌های پنج‌نفری صورت می‌گرفت.[۷] آمارگیری عمدتاً در بیرون هر آسایشگاه و جلوی آن انجام می‌شد. اما گاهی در فصل زمستان یا بارانی بودن هوا، آمارگیری در داخل آسایشگاه انجام می‌شد. در چند اردوگاه موصل (← اردوگاه )آمارگیری زیر بالکن جلوی آسایشگاه انجام می‌شد.[۱]

    در اوایل اسارت، عراقی‌ها اسرا را یکی‌یکی می‌شمردند. غالباً هم اشتباه می‌كردند و این شمارش را تکرار می‌کردند. بعد از دو سه ماه یاد گرفتند که بچه‌ها را پنج‌تا‌پنج تا بنشانند تا یک سرباز این گروه‌های پنج‌نفره را شمارش کند.[۸] در اردوگاه‌های 12 تکریت و 16 تكریت، آمارگیری به‌صورت نشسته در گروه‌های پنج‌تایی یا ردیفی، در آسایشگاه انجام می‌شد. به جبر عراقی‌ها، هنگام گرفتن آمار نیز باید سرهایمان را پایین می‌انداختیم.[۲]

    جهت آماده شدن برای آمارگیری، یكی از افسران ابتدا در سوت مخصوصی می‌دمید و اسرا مجبور بودند با شنیدن سوت اول در هر جایی كه ایستاده بودند، روی زمین میخ‌كوب شوند و تكان نخورند. با دمیدن سوت دوم به‌سمت آسایشگاه خود بدوند و با سوت سوم، كه ظرف چند ثانیه بعد دمیده می‌شد، مقابل آسایشگاه خود در صفوف پنج‌نفره بنشینند تا افسر بعثی از اسرا آمار بگیرد. اگر اسیری پس از دمیده شدن سوت سوم، در صف آمار حاضر نشده بود، به‌شدت با كابل مورد ضرب‌وشتم واقع می‌شد[۹].

در بند ملحق تکریت(← اردوگاه )نیز، به محض شنیدن سوت آمار، باید رأس ساعت مقرر، جلوی آسایشگاه به خط می‌شدیم و به ستون پنج روی دو پا می‌نشستیم، زانوهایمان را بغل می‌گرفتیم، سرها را لابه‌لای پاها فرو می‌بردیم تا فرمانده یا یکی از افسران ارشد سر برسد و آمار بگیرد. تا آمار بیست‌وچهار آسایشگاه تمام نمی‌شد، اجازه نداشتیم از صف بلند شویم [۵].

2. علاوه‌بر هدف اصلی از آمارگیری، که شمارش تعداد اسرا بود، عراقی‌ها هدف دیگری را نیز دنبال می‌کردند که از آن به‌عنوان یکی از شکنجه‌های جسمی می‌توان نام برد[۱۰]. برای مثال، در اردوگاه موصل 1، سربازان عراقی در هنگام آمارگیری، اسرا را چهاردست‌وپا روی زمین می‌نشاندند؛ طوری‌که سرشان با زمین مماس می‌شد[۱۱] . یا آمارگیری در بعضی از اردوگاه‌ها در شب نیز انجام می‌شد[۱۰].

    گاهی آن‌قدر اسرا را روی پاهای خود می‌نشاندند که پاهایشان خشک می‌شد[۱۲] .گاهی اسرا را هنگام گرفتن آمار به حالت سجده می‌نشاندند. گاهی برای اذیت بیشتر، در هر وعده آمارگیری، اسرا را به‌مدت سه ساعت بدون کفش و لباس زیر آفتاب نگه می‌داشتند یا در جای دیگر، که گرفتن آمار بیشتر از 45 دقیقه وقت نمی‌برد، اسرا را تا یک ساعت و نیم در زیر آفتاب و یا در سرما نگه می‌داشتند. معمولاً، بعد از عملیات‌های موفق ایران، رفتار عراقی‌ها تغییر می‌کرد که این رفتار در آمارگیری‌ها مشهود‌تر بود. طوری‌که صبح، وقتی در آسایشگاه را باز می‌کردند، اسرا از نوع رفتارشان حدس می‌زدند که شب گذشته در جبهه‌ها چه اتفاقی افتاده است. بعد از فرار گاه و بی‌گاه یکی از اسرا نیز نحوۀ آمارگیری غیرعادی می‌شد: «ما را با کتک از آسایشگاه خارج كردند. هوای سرد زمستان، نداشتن لباس مناسب و گرسنگی زیاد، همه دست به دست هم داده بودند تا ما را از پای دربیاورند. نشستیم و سرهایمان را پایین انداختیم. آنها شروع کردند به خواندن اسامی و هرکس که نامش برده می‌شد، باید نعم می‌گفت.»[۲] .(←نحوه آمارگیری)

آمارگیری خارج از برنامه

در بسیاری از موارد و در اردوگاه‌های مختلف، آمارگیری‌های خارج از برنامه نیز انجام می‌گرفت. در طول مدت اسارت، هر لحظه که عراقی‌ها اراده می‌کردند یا دلشان می‌خواست، ما را به خط می‌كردند و آمار می‌گرفتند[۲] . حتی وقتی می‌خواستند چند نفر را به جای دیگری بفرستند، آمارگیری از تمام اسرا انجام می‌شد. گاهی هم آمارگیری به‌همراه دستور داخل‌باش انجام می‌گرفت، چون می‌خواستند چند اسیر جدید را وارد اردوگاه کنند. هنگام تفتیش بدنی یا آسایشگاه هم دوباره آمارگیری انجام می‌شد. گاهی آمارگیری به‌منظور توزیع لباس و اقلام مختلف بین اسرا و گاهی نیز به‌سبب حضور نمایندگانی از سازمان‌های بین‌المللی یا بازدید فرماندهی عالی‌رتبه انجام می‌شد[۱].(← آمارگیری خارج از برنامه اسرا).

آمار صلیب سرخ

هنگامی‌که نمایندگانی از صلیب سرخ برای ثبت‌نام اولیه به اردوگاه ها می‌آمدند، سرشماری با نام انجام می‌شد و اسرا برای انجام مأموریتشان، مبنی‌بر آگاهی از تعداد و نحوۀ نگه‌داری در اختیار آنها قرار می‌گرفتند. در مورد اردوگاه‌هایی که قبلاً ازطرف صلیب سرخ شناسایی و ثبت شده بود نیز آمارگیری توسط عراقی‌ها یا نمایندگان صلیب سرخ انجام می‌گرفت .[۱]( ←آمار صلیب سرخ از اسرا)

آمار مجروحان و بیماران

در اردوگاه موصل 2، آمارگیری برای مجروحانی که جراحت سخت داشتند، به‌طور جداگانه و در آسایشگاه انجام می‌شد[۱۳] . در برخی از اردوگاه‌ها، با نظر فرمانده، مجروح فقط از احترام گذاشتن هنگام آمارگیری معاف بود. برای مثال، مسئول اردوگاه شخصی به نام جاسم بود؛ او اسرای مجروح را از احترام گذاشتن به نیروهای بعثی در هنگام آمارگیری معاف کرده بود که شامل حال من هم شد[۱۴].(← آمار مجروحان و بیماران)

نیز نگاه كنید به

کتابشناسی

  1. ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ ۱٫۲ ۱٫۳ ۱٫۴ احدطجری، محمد علی(1395) . مصاحبه
  2. ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ ۲٫۲ ۲٫۳ رجایی، غلامعلی (1388). فرهنگ آزادگان. ج دوم، چ سوم. تهران: سوره مهر.
  3. ↑ شکوری، فاطمه (1394). روزهای خاردار، خاطرات آزاده محمدجواد میانداری. زنجان: غواص.
  4. ↑ وقایع اردوگاهی، شماره 277، اردوگاه الانبار.
  5. ↑ ۵٫۰ ۵٫۱ ۵٫۲ حسینی‌پور، سیدناصر (1394). پایی که جا ماند، چ پنجاه‌ویکم. تهران: سوره مهر.
  6. ↑ مولودی، مسعود (1386). آزادی در اسارت. چ دوم، تهران: سازمان بسیج جامعه پزشکی ،ص.113
  7. ↑ ناطق، ساسان (1386). پشت میدان نبرد. خاطرات اسیر آزادشدۀ ایرانی رحمان پرزحمت، تهران: سورۀ مهر،ص.82
  8. ↑ زمانی، علی‌اصغر (1382). بررسی وضعیت اسرای ایرانی در اردوگاه‌های عراقی. تهران: سروش،ص.82
  9. ↑ صابری ابوالخیری، محمد (۱۳۹۰). سرگذشت اسارت در سلّول‌های بغداد. تهران:  بینش آزادگان.
  10. ↑ ۱۰٫۰ ۱۰٫۱ عزیزی، مجتبی. (1389). «نگاهی به وضعیت اسیران ایرانی در عراق»، فصلنامۀ مطالعات تاریخی، سال هفتم، تابستان، ش 29: 143-165.
  11. ↑ شیردل، حسن (1390). شب موصل، خاطرات آزاده محمدحسین منصف. چ چهارم. تهران: سوره مهر،ص.163.
  12. ↑ گلستان زاده ، مسلم (1395). مصاحبه .
  13. ↑ مهدیخانی ، مجتبی (1395). مصاحبه.
  14. ↑ بابک،رضا (1394). مصاحبه .تهران : ایرنا،

برای مطالعه بیشتر

مقیسه، محمدحسن (۱۳۷۲). آزادگان بگویید، مجموعه 2. تهران: سوره مهر.

یاحسینی، سیدقاسم (1387). مهمان فشنگ‌های جنگی. خاطرات آزاده مجید بنشاخته (سجادیان)، چ سوم. تهران: سوره مهر.

یحیوی، سید حسین (1394) دوره درهای بسته (11): به روایت اسیر شماره 3079؛ غلام‌عباس محمدحسنی، تهران: روایت فتح.

فرزاد بیات‌موحد

برگرفته از «https://fa.wikiazadegan.com/index.php?title=آمار&oldid=7002»