اردوگاه موصل 4

یكی از اردوگاه‌های نگه‌داری اسرای ایرانی در عراق.

وضعیت ظاهری

اردوگاه موصل 4 به شکل قلعه ساخته شده و در چهار گوشه آن، چهار برج قرار داشت که محل نگهبانی سربازان عراقی بود. آسایشگاه‌ها در کنار و حدفاصل برج‌ها قرار گرفته و وسط آنها حیاط بود. مانند بقیه اردوگاه‌های منطقه موصل، این اردوگاه هم از دو طبقه تشکیل شده بود. در این اردوگاه، در هر طبقه چهارده آسایشگاه وجود داشت. در مقابل هر آسایشگاه، یک قطعه زمین چمن بود. دو عدد سرویس بهداشتی در انتهای اردوگاه بود که در هریك از آنها 16 چشمه توالت کار گذاشته بودند. به‌خاطر خرابی و گرفتگی لوله‌های فاضلاب، سرویس‌های بهداشتی از وضعیت مناسبی برخوردار نبودند، اما به‌مرور زمان، با تلاش و پاك‌سازی اسرا، سرویس‌های بهداشتی تمیز و مرتب شد.بلندگوی رادیو داخل آسایشگاه‌ها نصب شده بود و به دستِ خود عراقی‌ها کنترل می‌شد. مدت زمان پخش برنامه رادیو عراق یا موزیک از این بلندگو حدود 14 ساعت در شبانه‌روز بود؛ به‌طوری‌که از صبح، قبل از آمار شروع می‌شد و تا ساعات پایانی شب ادامه داشت.

گاهشمار و تركیب اسرا

پس از درگیری‌هایی که در اردوگاه موصل 2 اتفاق افتاد، 16 شهریور 1361 حدود 700 نفر از اسرای این اردوگاه را به محل جدیدی در همان منطقه به نام موصل 4 منتقل کردند. این گروه اولین اسرایی بودند که به اردوگاه موصل 4 قدم گذاشتند و با ورود آنها این اردوگاه راه‌اندازی شد. چند روز بعد هم حجت‌الاسلام سید علی اکبر ابوترابی فرد به این اردوگاه وارد شد. ده روز اول، همه افراد داخل آسایشگاه‌ها زندانی بودند و فقط روزی یک مرتبه در آسایشگاه‌ها را باز می‌کردند و افراد اجازه داشتند که به دستشویی‌هایی(← توالت ) بروند که فاقد آب بود. کل زمان رفت‌وآمد یک آسایشگاه به دستشویی‌ها(← توالت )، حتی به نیم‌ساعت هم نمی‌رسید و در طول همین زمان اندک، سربازان عراقی با کابل و باتوم، افراد را مورد ضرب‌وشتم قرار می‌دادند. پس از آن روزانه یک ساعت هواخوری به اسرا داده شد؛ البته ساعت هواخوری هر آسایشگاه به‌طور جداگانه بود. به‌مرور این زمان افزایش یافت تا اینکه به حدود 7 ساعت در شبانه‌روز رسید.

    هنوز یک ماه از ورود اسرا به این اردوگاه نگذشته بود که نمایندگان صلیب سرخ برای بازدید آمدند. 22 بهمن 1361 حدود 500 اسیر اردوگاه موصل 2 قدیم، که در عملیات‌های رمضان و محرم به اسارت درآمده بودند، به اردوگاه موصل 3 منتقل شدند. اوایل اسفند 1362 نیز حدود 150 اسیر این اردوگاه به منطقه رمادی فرستاده شدند و به دنبال آن، 600 اسیر اردوگاه موصل 2 قدیم، که در عملیات والفجر مقدماتی به اسارت عراقی‌ها درآمده بودند، به این اردوگاه انتقال یافتند. در همان روز، سربازان عراقی اسرای جدید را با کابل و باتوم تنبیه كردند كه در اثر آن، یکی از اسرا به‌نام حبیب‌الله برغمان یک چشم خود را از دست داد. پس از آن در هر آسایشگاه 150 تا 160 اسیر را جای دادند که این تعداد، بیشتر از ظرفیت آسایشگاه‌ها بود و باعث ایجاد زحمت و دردسر برای اسرا شد. آخرین جابه‌جایی این اردوگاه، 16 اردیبهشت 1363 صورت گرفت که طی آن حدود 500 اسیر آن به اردوگاه موصل 3 منتقل شدند.( ←گاهشمار اردوگاه موصل 4).

وقایع مهم

1. اسرا همواره در پی این بودند که اخبار جدیدی از وضعیت ایران به‌دست آورند و از تحولات جنگ تحمیلی اطلاع حاصل کنند. یکی از راه‌های دستیابی به این خواسته، داشتن رادیو بود. به‌همین‌خاطر، تلاش زیادی به خرج می‌دادند تا به‌هرنحو رادیو تهیه کنند. اما مهم‌تر از تهیه رادیو، نگه‌داری و مراقبت از آن بود که ازجمله کارهای سخت به‌شمار می‌رفت و خطرهای زیادی به همراه داشت. درصورتی‌که سربازان عراقی به وجود رادیو در اردوگاه مظنون می‌شدند، به هر طریق ممکن، سعی می‌کردند آن‌ را پیدا کنند و از کشتن اسرا هم ابایی نداشتند؛ زیرا از نظر عراقی‌ها داشتن رادیو برای اسرا ممنوع بود.

    اسرا در موصل 4 توانستند رادیویی تهیه کنند و به‌وسیله آن از اخبار ایران و جبهه‌های جنگ باخبر شوند. این رادیو، طی یکی از تفتیش‌های هر روزه به‌ دست سربازان عراقی افتاد. پس از مدتی اسرا، رادیوی دیگری را ازطریق واسطه‌هایشان بین نگهبان‌های عراقی به ‌دست آوردند و تا پایان اسارت آن را نگه داشتند و هنگام بازگشت به ایران، همراه خودشان آوردند. در ملاقاتی که با مقام معظم رهبری داشتند، رادیوی مذکور را به ایشان تقدیم کردند که درحال‌حاضر، در موزه آستان قدس رضوی نگه‌داری می‌شود.

2. از دیگر وقایع موصل 4، آمدن شیخ علی تهرانی به این اردوگاه بود. او اوایل تیر 1363 به این اردوگاه آمد و قصد داشت با سخنرانی، اسرا را به پناهندگی به عراق سوق دهد، اما اسرا سروصدا کردند و علیه او شعار دادند؛ به‌طوری‌که دست آخر بی آنکه حتی یک کلام حرف بزند، مجبور به ترک اردوگاه شد .

3. سال 1363، عراق در تلافی اقدام ایران مبنی‌بر عدم اجازه بازدید به صلیب سرخ، به نمایندگان این نهاد اجازه بازدید نداد. بدین‌ترتیب روزهای سختی بر اسرا گذشت چراكه جیره غذایی نصف شد، مقرری ماهیانه پرداخت نشد و مانند آن. تصمیم اسرا مبنی‌بر نگرفتن جیره غذایی، سرانجام بعثی‌ها را مجاب كرد تا جیره را به‌صورت كامل توزیع كنند.(←مقرری ماهانه اسرا).

4. بعد از پذیرش قطعنامه 598 و برقراری آتش‌بس، سران بعثی به‌منظور انجام تبلیغات، تصمیم گرفتند اسرای ایرانی را به زیارت عتبات بفرستند. اسرای اردوگاه موصل 4 برای خنثی كردن حربه عراقی‌ها، اعلام کردند: ما به شرطی به زیارت می‌رویم که در طول مسیر هیچ تبلیغی انجام نشود و بر روی این موضوع به‌قدری سماجت به خرج دادند که فرمانده عراقی اردوگاه مجبور شد به آنها تعهد کتبی بدهد. وقتی اسرا وارد اتوبوس‌ها شدند و عکس صدام را روی شیشه یکی از اتوبوس‌ها دیدند، آن را کندند كه عکس پاره موجب خنده اسرا شد. در طول رفت‌وآمد و زیارت، حوادثی رخ داد و به‌همین‌علت یک افسر عراقی از بغداد برای بررسی مسائل به اردوگاه آمد. هنگامی‌که فرمانده اردوگاه دادن تعهد به اسرا را انکار کرد، آنها برگ تعهد را به افسر عراقی نشان دادند .

4. در 1363، به‌دنبال شکایت‌های ایران و عراق به سازمان ملل مبنی‌بر رفتار بد با اسرایشان، گروهی از کارشناسان این سازمان برای تهیه گزارش از اردوگاه‌های ایران و عراق بازدید کردند. وقتی اسرای اردوگاه موصل 4 از این موضوع مطلع شدند، عده‌ای که در امر نوشتن و زبان‌های بیگانه مهارت داشتند، دست به کار شدند و گزارش مفصلی از وضعیت اسرای ایرانی در عراق تهیه کردند که اسامی‌شان در دست نیست. این گزارش به زبان‌های فارسی و انگلیسی و عربی و فرانسه و بیشتر از صد صفحه بود. در زمان بازدید نمایندگان اعزامی ازسوی سازمان ملل، آن را به رئیس این گروه تحویل دادند. چگونگی تهیه این گزارش، داستان مفصلی دارد که در کتب خاطرات اسرا ازجمله خاطرات محمد باقر علیئی به آن اشاره شده است. دسترسی نمایندگان سازمان ملل به مطالب تهیه‌شده اسرای اردوگاه موصل 4، در محکومیت عراق درخصوص مراقبت و نگه‌داری از اسرای ایرانی تأثیر فراوانی داشت .

نیز نگاه کنید به

• اردوگاه موصل 1
• اردوگاه موصل 2
• اردوگاه موصل 3

برای مطالعه بیشتر

اشرافی، مرتضی (1393). جنگ، اسرای حقوق بشردوستانه، عهدنامه ژنو، صلح، علوم سیاسی. تهران: پژوهشکده باقرالعلوم (ع)، مقاله.

ذكریایی، مریم‌سادات (1390). خاطرات آزادگان در لحظه تحویل سال. مازندران: کمیته تدوین و انتشارات کنگره سرداران و ده هزار شهید استان مازندران.

رحمانیان، عبدالمجید (1391). منشور پاکی و خدمتگزاری. تهران: پیام آزادگان.

https://www.tasnimnews.com

http://dehnamaki.com

https://musel.ir

مریم‌سادات ذکریایی